Yapım Ekleri

Yapım eki, geldikleri kök, gövde ya da sözcüklerin anlatım gücünü geliştiren ve onlara farklı anlamlar kazandıran eklere denir. Türk dilinin zenginleşmesi ve yeni kavramları karşılayabilmesi için yapım ekleri, isim kök ve fiil köklerine getirilenler olarak birbirinden farklılık gösterir. Ayrıca bu ekler türettikleri yeni kelimenin isim ya da fiil olmasına göre da birbirinden ayrılır.

Yapım eklerini türetme özelliklerine göre dört ayrı başlıkta ele alacağız:

YAPIM EKLERİ

İsimden İsim Yapan Ekler

İsimden isim yapan yapım ekleri, geldikleri isim kök ve gövdelerini yine tür olarak isim yapan eklerdir.

+A: Eklendiği köke ilgili olma anlamı katar.

Erk + e = erke
Komut+a = komuta

+Aç: Büyütme ya da küçültme anlamı katar.

Ana + aç = anaç
Kır + aç = kıraç

+AdAk: Büyütme ya da küçültme anlamı katar.

Cumb + adak = cumbadak

+Ak: Benzetme ve küçültme görevi vardır.

Baş + ak → başak

+An: İlişkili olma, çokluk ve güçlendirme anlamları vardır.

Kök + en → köken
Sap + an → sapan
Er + en → Eren

+Ar / +şAr: Sayılara gelerek üleştirme sıfatı yapar.

Üç + er → üçer
Altı + şar → altışar
Er + en → Eren

+Ay: 

Eş + ey → eşey
Yüz + ey → yüzey

+CA: Eşitlik, karşılaştırma, benzerlik ilişkisi kurarken isim, zarf ve sıfat yapan ektir.

Hoş + ca → hoşça
İri + ce → irice
Hukuk + ca → hukukça
Mert + ce → mertçe
Türk + ce → Türkçe

+cAk: Küçültme ve sevgi işleviyle sıfat, zarf ve isim türetir.

Küçük + cek → küçücek
Yalın + cak → yalıncak
Oyun + cak → oyuncak

+CI / +CU: Meslek, sahiplik, alışkanlık, inanış anlamları ifade eder.

Odun + cu → oduncu
Gazete + ci → gazeteci
Dava + cı → davacı
Söz + cü → sözcü
Atatürk + cü → Atatürkçü

+CIk / +CUk: Pekiştirme, küçültme, acıma ve sevgi anlamları katar.

Bebe + cik → bebecik
Kedi + cik → kedicik
Beyin + cik → beyincik
Kızıl + cık → kızılcık

+CIn / +CUn: 

Bıldır + cın → bıldırcın
Güver + cin → güvercin

+dAk: Araç gereçleri karşılar, hareket sonucunu bildirir.

Fırıl + dak → fırıldak
Işıl + dak → ışıldak
Kıkır + dak → kıkırdak

+dAki: Bulunma eki (+da) ile aitlik ekinin (+ki) birleşmesinden oluşmuştur. Niteleme sıfatı yapar

Bahçe + deki → bahçedeki (çocuk)
Çarşı + daki → çarşıdaki (dükkan)
Biz + deki → bizdeki (kitap)

+DAm: 

Gün + dem → gündem
Yön + dem → yöntem

+DAş: Birlik ve ortaklık anlamlarıyla isim ya da sıfat yapar.

Ad + daş → adaş
Soy + daş → soydaş
Ses + deş → sesteş
Yurt + daş → yurttaş

+dIrIk / +dUrUk: Tutan, durduran işini yapmaya yarar araç gereç isimleri türetir.

Boyun + duruk → boyunduruk

+dIz / +dUz: 

Gün + düz → gündüz
Yıl + dız → Yıldız

+gil / +giller: Akraba, unvanlara gelerek onlara ait olanları gösteren aile isimleri yapar.

Murat + gil → Muratgil
Amcam + gil → amcamgil
Kedi + gil → kedigil

+Ik / +Uk: 

Gıcık + ık → gıcırık

+Il / +Ul: Yansımalı sözcüklere gelir, bu sözcükler ek almadan ikileme olur.

Gür + ül → gürül (gürül gürül)
Pır + ıl → pırıl

+In / +Un: Zaman bildiren isim ve sıfatlara gelerek onları zaman zarfı yapar.

Yaz + ın → yazın
Bahar + ın → baharın
Ansız + ın → ansızın
İlk + in → ilkin

+Ir / +Ur: Yansımalı sözcüklere gelerek yeni kelimeler türetir.

Pat + ır → patır
Şak + ır → şakır
Tak + ır → takır

+(I)l / +(U)l:

Te + il → tekil
Çok + ul → çoğul
Yaban + ıl → yabanıl

+la: Yer, arazi adları oluşturur.

Tuz + la → Tuzla
Kum + la → Kumla

+lAk: Ad ve sıfat türetir, yer anlamı katar, çeşitli insan tipleri belirtir.

Çay + lak → çaylak
Su + lak → sulak
Diş + lek → dişlek

+lAmA: +la ve +ma ekinin kaynaşmasıyla oluşmuştur. Yer yer zarf görevinde kullanılan adlar türetir.

Balta + lama → baltalama
Şeker + leme → şekerleme
Perde + leme → perdeleme
Köpek + leme → köpekleme

+lAr: Eklendikleri sözcüklere bir aileye aitlik, yer adı gibi çeşitli anlamlar katar.

Ayşe + ler → Ayşeler
Japon + lar → Japonlar
Hacı + lar → Hacılar (yer adı)
Ada + lar → Adalar

+lAz: Aşağılama anlamı taşıyan bazı adlar türetir.

Hay + laz → haylaz

+lI / +lU: Sahip olma, ilgili olma, ait olma, bir arada olma gibi çeşitli anlamlar katar, pekiştirilmiş ikileme oluşturur.

Hesap + lı → hesaplı
Köpük + lü → köpüklü
Tunceli + li → Tuncelili
İlgi + li → ilgili
Belli başlı, sazlı sözlü

+lIk / +lUk: Bir şey için, bir şeyin konulduğu yer, bolluk, bir şeyin çokça olması, meslek adı, makam adı vb. anlamlar oluşturur.

Kömür + lük → kömürlük
Ağaç + lık → ağaçlık
Göz + lük → gözlük
Mimar + lık → mimarlık
Türkçü + lük → Türkçülük
Bir + lik → birlik
Gün + lük → günlük

+mAn: Eklendiği sıfatlara aşırılık anlamı katar.

Koca + man → kocaman
Evci + men → evcimen

+(l)msI / +(U)msU: Renklere ve tat bildiren sıfatlara gelir, benzerlik anlamı verir.

Sarı + msı → sarımsı
Kadife + msi → kadifemsi
Bal + ımsı → balımsı

+(l)mtırak / +(U)mtırak: Renklere ve tat bildiren sıfatlara gelir, benzerlik anlamı verir.

Ekşi + mtırak → ekşimtırak
Yeşil + mtırak → yeşilimtırak
Acı + mtırak → acımtırak

+(I)n / +(U)n: İsimlere gelerek onları sıfat yapar. Görevi bakımından zaman bildiren “+In” ekinden ayrılır.

Oy + un → oyun
Karın
Serin

+(I)ncI / +(U)ncU: Sayı adlarına gelerek onlara sıra anlamı katar.

Bir + inci → birinci
Yirmi + inci → yirminci

+rAk: Eklendikleri sözcükleri oldukça anlamında sıfat yapar.

Acı + rak → acırak
Kısa + rak → kısarak
Ufak + rak → ufarak

+sAk: Birleşik bir ektir ve kullanımı oldukça azdır.

Tümsek
Bağırsak
Dirsek

+sAl: Aitlik ve nispet sıfatları türeten bir ektir.

Bilim + sel → bilimsel
Kut + sal → kutsal
Evren + sel → evrensel
Toplum + sal → toplumsal

+sI / +sU: İsimlere gelerek onlardan benzerlik, yakınlık anlamlarında sıfatlar türetir.

Çocuk + su → çocuksu
Maymun + su → maymunsu

+sIk / +sUk: Dilimizde sadece birkaç kullanımı vardır.

Süm + sük → sümsük
Ağlam + sık → ağlamsık

+sIl / +sUl: Dilimizde sadece birkaç kullanımı vardır.

Damak + sıl → damaksıl

+sIz/ +sUz: İsimlere gelerek yokluk, eksiklik bildiren olumsuz ve ikileme şeklinde sıfatlar türetir.

Su + suz → susuz
Umut + suz → umutsuz
Yorum + suz → yorumsuz
Anasız babasız
İşsiz güçsüz

+sIzIn: İsimlere gelerek zarf görevinde sözcükler türetir.

Durmak + sızın → durmaksızın
Yorulmak + sızın → yorulmaksızın
Bilmek + sizin → bilmeksizin

+sIzlIk / +sUzlUk : İsimlere gelerek soyut adlar türetir.

Akıl + sızlık → akılsızlık
Eşit + sizlik → eşitsizlik
Hak + sızlık → haksızlık

+şAr: Üleştirme sıfatı yapar.

Beş + şer → beşer
Yedi + şer → yedişer

+şIn: Renk adlarından benzerlik anlamında sıfat türetir.

Sarı + şın → sarışın
Gök + şin → gökşin
Mavi + şin → mavişin

+(I)t /  +(U)t : Dilimizde birkaç kullanımı vardır.

Dik + it → dikit
Boy + ut → boyut

+tI /  +tU : Genellikle küçük görme anlamlarında kullanılan yapım ekidir.

Fısıl + tı → fısıltı
Cıvıl + tı → cıvıltı
homur + tu → homurtu

+(I)z /  +(U)z : İsimlerde ikilik gösteren bir ektir. Aynı zamanda birlikte doğma, bir arada olma gibi anlamlar katar.

Diz
Omuz
Üç + üz → üçüz

Fiilden İsim Yapan Ekler

Fiil kök ya da gövdelerine yahut isimden türetilmiş fiil gövdelerine gelerek onları ada dönüştüren eklerdir. Dilimizde fiilden isim yapan yapım ekleri ve özellikleri şu şekildedir:

-(y)A: Günümüzde birkaç kullanımı vardır. Bazı ikilemelerde de karşımıza çıkar.

Haberleş + e → haberleşe
Nöbetleş + e → nöbetleşe
Çalışa çalışa
Gide gele

-(y)AcAk: Geldikleri gövde ya da kökleri niteleme sıfatı yapar.

Okun + acak → okunacak (kitap)
Gel + ecek → gelecek
Aç + acak → açacak (kalıplaşarak ada dönüşmüş)

-Aç / -ç: Geldikleri fiili sıfata ya da isme dönüştürür.

Büyüt + eç → büyüteç
Say + aç → sayaç
Kaldır + aç → kaldıraç

-AgAn / -AğAn: Geçişsiz fiil köklerine gelir, onları abartma görevinde bir sıfat yapar.

Dur + ağan → durağan
Ol + ağan → olağan
İç + egen → içegen

-Ak: Fiillere gelerek onları sıfat ve ad yapar. Birbirinden farklı türetmeler yapar. Yer gösterir, araç gereç adı türetir.

Kaç + ak → kaçak
Sula + ak → sulak
Dur + ak → durak
Süz + ek → süzek

-Al / -l: Sıfat ve isim yapar.

Kaş + al → kaşal
Çat + al → çatal
Kur + al → kural

-AlAk: Tekrarlama anlamında sözcükler türetir.

Gez + elek → gezelek
Yat + alak → yatalak
Çök + elek → çökelek

-AlI (-eli): Bir zamandan beri anlamında zarf fiil oluşturur.

Al + alı → alalı
Gel + eli → geleli

-Am: Birkaç kelimede kullanılan ektir.

Diz + em → dizem
Biç + em → biçem
Kur + am → kuram

-AmAç / -mAç: Birkaç kelimede kullanılan ektir.

Dön + emeç → dönemeç
Yırt + maç → yırtmaç

-AmAk: Yer anlamı katar ve bir adın aralıklarla yapıldığı gösterir.

Aş + amak → aşamak
Kaç + amak → kaçamak

-(y)An: Bir işi yapanı gösteren sıfat fiil yapar. Kalıplaşarak ad da olur.

Gez + en → gezen
Kaç + an → kaçan
Çağla + an → çağlayan (kalıplaşmış)

-AnAk: Eskiden beri süren, yer gösteren, özellik taşıma gibi anlamlar kazandırır.

Gel + enek → gelenek
Sağ + anak → sağanak
Tak + anak → takanak

-(y)ArAk: Geldikleri fiile zarf görevi katar.

Aç + arak → açarak
Yürüt + erek → yürüterek
Bil + erek → bilerek

-Ari: Birkaç kelime örneği vardır.

Uç + arı → uçarı
Göç + eri → göçeri

-AsI: Bazı kelimelerde kalıplaşarak kaybolan bir ektir.

Çatla + ası → çatlayası
Geber + esi → geberesi
Eli kırılası
Gözü kör olasıca (-cA ekiyle genişletilmiş)

-cA: Bir eylemin sonucu olan soyut isimler türetir.

Düşün + ce → düşünce
Söylen + ce → söylence

-cAsInA: Zarf fiil oluşturur ve fiildeki hareketin tarzını bildirir.

Ayıplar + casına → ayıplarcasına
Koşar + casına → koşarcasına

-ç: Getirildiği fiildeki yapanı, hareketi, özelliği gösteren sıfat ve isim yapan ektir.

Kıskan + ç → kıskanç
Avun + ç → avunç
Diren + ç → direnç

-DIk / -DUk: Geçmiş zamanlı bazı sıfatlar türetir.

Beklenme + dik → beklenmedik (misafir)
Bakma + dık → bakmadık (ev)
Bil + dik → bildik

-DIkçA / -DUkçA: Genellikle bir işin art arda ya da belirli aralıklarla yapıldığı gösteren bir anlam yükler.

Al + dıkça → aldıkça
Kal + dıkça → kaldıkça

-DIktA / -DUktA (DIğIndA / -DUğUndA): Fiildeki işin yapılma vaktini gösteren sözcükler türetir.

Bak + tığında → baktığında
Sev + diğinde → sevdiğinde

-DI mI / -DU mU: Zaman anlamı verir.

Bak + tı mı → baktı mıydı
Sev + di mi → sevdi miydi

-gA: Bir işin sonucunu gösteren sıfat ve isim türetir.

Bil + ge → bilge
dal + ga → dalga
Bildir + ge → bildirge

-gAç: Genellikle araç gereç bildiren sıfat ve isim türetir.

Dayan + gaç → dayangaç
Salın + gaç → salıngaç
Alın + gaç → alıngaç

-gIç / -gUç: İşi yapanı ve etkileni gösteren isim türetir.

Bil + giç → bilgiç
Dal + gıç → dalgıç
Yar + gıç → yargıç

-GAn: Genellikle alışkanlık sıfatları türeten ektir.

Alın + gan → alıngan
Çalış + kan → salıngaç
Çekin + gen → çekingen

-GI / -GU: Fiil gövdelerinden adlar türeten ektir.

As + gı → askı
Sil + gi → silgi
Sev + gi → sevgi

-GIn / -GUn: Fiil gövdelerinden pekiştirilmiş sıfatlar türetir.

Piş + gin → pişkin
Düş + gün → düşkün
Taş + gın → taşkın
Bas + gın → baskın

-I / -U: Somut ve soyut adlar, sıfatlar türetir.

Sür + ü → sürü
Yaz + ı → yazı
Başar + ı → başarı

-(y)IcI / -(y)UcU: Daha çok geçişli fiillere getirilerek ad ve sıfat türeten ektir.

Bak + ıcı → bakıcı
Gör + ücü → görücü
Çek + ici → çekici

-Iç / -Uç: Sıfat ve araç gereç ismi yaptığı birkaç örneği bulunmaktadır.

Çek + iç → çekiç
Eğ + iç → eğiç

-Ik / -Uk: Sıfat ve ad yapan oldukça yaygın bir ektir. Yapılmış, bitmiş anlamlarını katar.

Art + ık → artık
Uyan + ık → uyanık
Boz + uk → bozuk
Del + ik → delik

-(y)Ip / -(y)Up: Fiilin gösterdiği işten biraz önce ya da onunla birlikte yapılan bir işi gösteren zarf fiil yapar.

Al + ıp → alıp (gitti)
Gel + ip → gelip (baktı)
Dur + up → durup (seyretti)

-(y)IşIndA / -(y)UşUndA: Geldikleri fiile zaman anlamı yükleyen zarf yaparlar.

(Sinema) Çık + ışında → çıkışında
(Eve) Git + işinde → gidişinde

-(I)l / -(U)l: Sadece birkaç kelimede kullanımı mevcut.

Çak + ıl → çakıl
Işı + ıl → ışıl

-iken / -ken: Zarf fiil yapar ve büyük ünlü uyumunu bozar.

Gider + ken → giderken
Çıkar + ken → çıkarken

-(I)m / -(U)m: Yapılan işin adı olurlar.  Ad ve sıfat olurlar.

Duy + um → duyum
Üret + im → üretim
böl + üm → bölüm
Birik + im → birikim
Geç + im → geçim

-mA: Fiilin belirttiği oluş, kılış ve durumları ad yapan ektir. Kalıcı bir isme de dönüşebilir.

Bil + me → bilme
Koş + ma → koşma
Çiz + me → çizme (adlaşmış)
Danış + ma → danışma (adlaşma)

-mAcA: Fiillere gelerek işin yapılma tarzını, şartını ifade eden adlar türetir.

Bil + mece → bilmece
Bul + maca → bulmaca
Kandır + maca → kandırmaca

-mAç / -bAç: İsimlerin yapılış tarzını ve biçimini gösterir.

Saklam + baç → saklambaç
Soğut + maç → soğutmaç

-mAdAn / -mAdIn: Olumsuz zarf filler türetir.

Al + madan → almadan
Sor + madan → sormadan

-mAk: Soyut hareketleri isimleştiren ektir. İsimleşmiş örnekleri de vardır.

Geçin + mek → geçinmek
İste + mek → istemek
Ek + mek → ekmek (Adlaşmış)
Çak + mak → çakmak (Adlaşmış)

-mAklA: Zarf fiil oluşturur.

Oku + makla → okumakla
Bekle + mekle → beklemekle

-mAksIzIn: Nitelik ve tarz bildiren zarf fiil oluşturur.

Dur + maksızın → durmaksızın
Düşün + meksizin → düşünmeksizin

-mAktAnsA: Zarf fiil yapan ektir.

Güven + mektense → güvenmektense
Oku + maktansa → okumaktansa

-mAl: Türkçede tek bir kullanımı olan ek sıfat yapar.

Sağ + mal → sağmal

-mAlI: Fiilin gösterdiği işi üzerinde özellik olarak taşıyan sıfatlar türetir.

Çözümle + meli → çözümlemeli
Seç + meli → seçmeli (ders)
Vur + malı → vurmalı (saz)

-mAn: Az da olsa abartma ve süreklilik ifade eden adlar türetir.

Az + man → azman
Şiş + man → şişman

-mAz: Süreklilik ve olumsuzluk anlamı taşıyan sıfatlar türetir.

Çık + maz → çıkmaz (sokak)
Taşın + maz → taşınmaz

-mAzlIk: Olumsuzluk bildiren soyut isimler türetir.

Duy + mazlık → duymazlık
Utan + mazlık → utanmazlık
Aldır + mazlık → aldırmazlık

-mIk / -mUk: Küçüklük, artıklık ve parça manasında isimler türetir.

Cır + mık → cırmık
At + mık → atmık

-mIş / -mUş: Eskiden yapılanları gösteren sıfat türetir.

Atıl + mış → atılmış (çöpler)
Piş + miş → pişmiş (yemek)
Yenil + miş → yenilmiş (elmalar)

-(I)mlI / -(U)mlU: Bir özellik taşıyan isim türetir.

Al+ ımlı → alımlı (kıyafet)
Sor + umlu → sorumlu
Ilı + mlı → ılımlı

-mUr: Sadece birkaç kullanımı olan ektir.

Yağ + mur → yağmur
Köm + mür → kömür

-n / -(I)n / -(U)n: Genellikle ad türetse de az sayıda sıfat da yapar.

Diz + in → dizin
Ek + in → ekin
Gel + in → gelin

-tI / -tU / -(I)ntI / -(U)ntU: Fiillere gelerek somut ve soyut adlar yapan ektir.

Çık + ıntı → çıkıntı
Kal + ıntı → kalıntı
Bağla + ntı → bağlantı
Kur + untu → kuruntu

-r / -Ar / -(I)r / -(U)r: Her zaman üzerinde bulundurma anlamında sıfat ve ad türetir. Adlaşmış halleri de vardır.

Bil + ir → bilir (kişi)
Kon + ar → konar (geçer)
Gel + ir → gelir (adlaşmış)
Dön + er → döner (adlaşmış)

-sAk: Fiilin belirtiği işi üzerinde barındıran adlar türetir.

Sav + sak → savsak
Tut + sak → tutsak

-sAl: Tek bir örneği vardır.

Uy + sal → uysal

-(y)Iş / -(y)Uş / -Iş / -Uş: 

Açıl + ış → açılış
Diren + iş → direniş
Dik + iş → dikiş
De-y + iş → deyiş

-t / -(I)t / -(U)t: Fiillere gelerek genellikle ad, az da olsa sıfat türetir.

Geç + it → geçit
Um + ut → umut
Kon + ut → konut

-v / -(A)v: Fiillere gelerek ad türetir. Birkaç kullanım örneği vardır.

Söyle + v → söylev
İşle + v → işlev

-(A)z: Fiilin gösterdiği işi yapan ve işten etkilenen ad ile sıfat türetir.

Boğ + az → boğaz
Sö + z → söz

İsimden Fiil Yapan Ekler

Ad köklere ya da fiilden türetilmiş ad gövdelerine gelerek fiil yapan ekler “İsimden fiil yapan yapım ekleri” olarak adlandırılır. Sayı bakımından diğer eklerden daha az olan isimden fiil yapan ekler gövdeleri fiil yapmakla kalmayıp onlara işlevsel olarak da bazı görevler yüklemektedir.

+A: Tek heceli köklere gelerek geçişli ve geçişsiz fiiller yapan ektir.

Boş + a → boşa-
Diş + l + e → dişle-
Yaş + a → yaşa-

+Al: Olma bildiren fiiller türeten birleşik ek.

Az + al → azal-
Çok + al → çoğal-
Kör + el → körel-

+An: Olma bildirmesinin yanında işi yapana dönüşünü gösteren ektir.

Usan–
Güven–
Dile + n → dilen-

+Ar: Yapma bildiren bir ektir.

Başa + r → başar-
Ona + r → onar-

+Ar: Renk adlarında oluş bildiren ek.

Sarı + ar → sarar-
Mor + ar → morar-

+Aş: Olma bildiren geçişsiz fiiller türetir.

Dola + aş → dolaş-
Güreş–
Savaş–

+At: Yapma bildiren geçişli fiiller türetir.

Göz + et → gözet-
Yön + et → yönet-

+dA: Yansıma sözcüklerden yansıma fiiller türetir.

Çağıl + da → çağılda-
Gıcır + da → gıcırda-

+I / +U:

Doku–
Işı–
Kuru–

+(I)k / +(U)k: Oluş bildiren geçişsiz fiiller türetir.

Aç + ık → acık-
Göz + ük → gözük-
Yel + ik → yelik-

+KIr / +kUr: Yansımalı köklerden fiil türetir.

Hıç + kır → hıçkır-
Fış + kır → fışkır-

+l: Olma anlamı veren fiil türetir.

Duru + l → durul-
Küçük + l → küçül-
İnce + l → incel-

+lA: Oldukça yaygın olan ek geçişli-geçişsiz fiiller türetir. Yapma bildirir, yapılan işi belirtir, zaman bildirir, olma bildirir…

El + le → elle-
Düzen + le → düzenle-
Gece + le → gecele-
Serin + le → serinle-
Gür + le → gürle-
Koku+ la → kokla-
Perde + le → perdele
Cevap + la → cevapla

+lAn: Birleşik bir ektir.

Ayak + lan → ayaklan-
Kanat + lan → kanatlan-
Yaş + lan → yaşlan-

+lAş: İsimlere gelerek onları fiil yapar. Genellikle dönüşme, kendi kendine oluşma anlamı katar.

Dert + leş → dertleş-
Bir + leş → birleş-
Taş + laş → taşlaş-

+(I)msA / +(U)msA: Öyle sayma, gibi görme anlamında fiiller türetir.

Ben + imse → benimse-
Küçük + mse → küçümse-
Az + ımsa → azımsa-

+Ir / +Ur: Yapma bildiren fiiller türetir.

Köp + ür → köpür-
Fış + kır → fışkır-
Üf + ür → üfür-

+(I)rgA: Öyle saymak manasında geçişli fiil yapar.

Es + irge → esirge-
Az + ırga → azırga-

+rA: Yansıma sesleri çıkarmaya dönüşen fiiller türetir. Bazı hareketleri karşılayan fiiller de türetir.

Gev + re → gevre-
Kük + re → kükre-
Tit + re → titre-

+sA: İstek bildirir, gibi görmek manası katar.

Durak + sa → duraksa-
Garip + se → garipse-
Umur + sa → umursa-

+sI: İstek bildirir, gibi görmek manası katar.

Düve + si → düvesi-
Dolap + sı → dolapsı-
Çirkin + si → çirkinsi-
Irak + sı → ıraksı-

Fiilden Fiil Yapan Ekler

Fiilden fiil yapan yapım ekleri, fiil kök ya da gövdelerine gelerek başka anlamlarda yeni fiiller türeten ekleri ifade eder. Eskilerden günümüze kadar gelen eklerin bazıları artık kullanılmazken bazıları da oldukça yoğun bir şekilde kullanılır. Dilimizde kullanılan fiilden fiil yapım ekleri şu şekildedir:

-A: Eklendikleri fiilden pekiştirme fiilleri oluşturur.

Aş + a → aşa-
Ir + a → ıra-

-AlA: Fiildeki işin aralıklarla yapıldığını bildiren ektir.

Eş + ele → eşele-
Kak + ala → kakala-
Kov + ala → kovala-

-Ar: Geçişli fiiller yapan ettirgen ekidir.

Çık + ar → çıkar-
Git + er → gider-
Kop + ar → kopar-

-DAr: Sadece birkaç kullanımı olan ektir.

Dönder–
Göster–

-DIr / -DUr: Oldurma ve yaptırma bildiren geçişli fiiller türetir.

Bil + dir → bildir-
Uyan + dır → uyandır-
İn + dir → indir-

-I / -U: Sadece birkaç kelimede kullanımı vardır.

Kaz + ı → kazı-
Sür + ü → sürü-

-k / -(I)k / -(U)k: Pekiştirilmiş olma fiilleri oluşturur.

Kork–
Sark–
Silk–

-(I)l / -(U)l: Pekiştirilmiş olma fiilleri oluşturur.

Aç + ıl → açıl-
Yak + ıl → yakıl-
Ör + ül → örül-

-mA: Olumsuz fiiller türetir.

Gör + me → görme-
İzle + me → izleme-
Uyu + ma → uyuma-

-mAlA: Pekiştirme ve yenileme fiilleri yapar.

Kak+ mala → kakmala-
Sar + mala → sarmala-
Tır + mala → tırmala-

-mAş: Dönüşlülük ve işteşlik bildiren birkaç örneği vardır.

Al+ maş→ almaş-
İl + meş → ilmeş-
Sar + maş → sarmaş-

-n / -(I)n / -(U)n: Genellikle geçişli fiillerden olma ve yapma bildiren dönüşlü fiiller türetir.

Giy+ in→ giyin-
Öv + ün → övün-
Sığ + ın → sığın-

-p: Sadece iki örneği vardır.

Kırp–
Serp–

-(I)r / -(U)r: Ettirgen anlamlı fiiller türetir.

Art+ ır→ artır-
Düş + ür → düşür-
Piş + ir → pişir-

-(I)ş / -(U)ş: Birbirinden farklı işlevlerde fiiller türetir. İşin karşılıklı, ortaklaşa yapıldığını belirtir, işin kendiliğinden gerçekleştiğini ifade eder.

Gör+ üş→ görüş-
Uç + uş → uçuş-
Kalk + ış → kalkış-
Dön + üş → dönüş-

-(I)ştIr / -(U)ştUr: Fiilin sık sık yapıldığını ifade eden ektir.

Ara+ ştır→ araştır-
Çırp + ıştır → çırpıştır-
Ov + uştur → ovuştur-

-t / -(I)t / -(U)t: Geldikleri fiilde ettirgenlik anlamı oluşturur.

Ağrı+ t→ ağrıt-
Oku + t → okut-
Kabar + t → kabart-

-y: Genellikle pekiştirme görevindeki bir ektir.

Doy– (to-y)
Giy– (ke-d)

-(I)z / -(U)z: Bir ettirgenlik ekidir.

Damız–
Emzir- (em-iz-r)

* Yapım ekleri konusunda daha fazla bilgiyi Zeynep Korkmaz’ın Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi adlı kitabında bulabilirsiniz.

Yapım Ekleri PDF + Video (Deniz Hoca)

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “TYT Türkçe Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Yapım Eki PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ Sözcükte Yapı
⇒ TYT Türkçe Konuları
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF