Tezat

Söz sanatları içinde belki de anlaşılması en kolay sanatların başında “Tezat” gelmektedir. Zıtlık sanatı olarak da bildiğimiz tezat, birbirine karşıt olan kavramların bir arada kullanılmasıdır.

Tezat Nedir?

Birbirine zıt olan düşünce, duygu ve durumların; birbirleriyle ilgi kurarak edebi eserlerin aynı dizesinde, beyitinde ya da cümlesinde kullanılması sanatına “Tezat” denir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus edebi eserlerde sadece zıt anlamlı kelimelerin bir arada kullanılmasının bu sanat için yeterli olmayacağıdır. Yani cümle içindeki zıt kelimeler özellik olarak birbirine karşıt bir düşünce oluşturmalıdır. Bu durumu aşağıdaki örnekte daha net bir şekilde görebilirsiniz:

• Çın çın ötüyor sessizlik
  Gerilmiş̧ kolum bacağım

Yukarıdaki dizelerde ötmek ve sessizlik gibi zır kavramlar bir arada verilmiş. Dikkat edilirse sessizlik kavramına bir de çın çın ötmesi yönüyle karşıtlık verilerek zıtlık oluşturulmuştur. Bu nedenle burada tezatlık söz konusudur diyebiliriz.

Tezat Örnekleri

• Aşk derdiyle hoşem elçek ilacımdan tabib
  Kılma derman ki helâkim zehri dermanındadır.

Yukarıdaki beyitte Fuzuli, dert ile derman ve zehir ile ilaç diyerek bir karşıtlık oluşturmuştur. Yani aşk derdi çekerken kendisine doktorun derman vermemesini, kendisine verilecek ilacın aslında zehir olduğunu ifade etmiştir. Bu karşıtlık durumları tezat sanatını oluşturur.

• Ne sabahı göreyim, ne sabah görüneyim
  Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları

Necip Fazıl Kısakürek’ten alıntı yaptığımız yukarıdaki dizelerde şair gündüzleri istemeyip karanlıkları tercih etmesiyle karşıtlık sanatını güzel bir şekilde sergilemiştir.

• Ağlarım aklıma geldikçe gülüştüklerimiz.

Cemal Süreya’nın, sevgilisiyle güldükleri anlarını hatırladıkça ağladığını ifade etmesi tezat sanatına güzel bir örnektir.

• Neden böyle düşman görünürsünüz,
  Yıllar yılı dost bildiğim aynalar?

Cahit Sıtkı Tarancı, yukarıdaki dizelerde yıllarca dost bildiği aynaların kendisine düşman göründüğünü ifade etmektedir. Dost olan aynaların düşman görünmesi karşıtlığı oluşturmaktadır.

• Ben de gördüm güneşin doğarken battığını
  Esrarlı bir bakışın gönlü kapattığını

Yukarıdaki örnekte güneş doğarken battığı ifade edilerek bir karşıtlık sanatı oluşturulmuştur.

• Ne efsûnkâr imişsin âh ey didâr-ı hürriyet
  Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten

Namık Kemal, Hürriyet Kasidesi adlı şiirinde “Hürriyet”e yani özgürlüğe övgüde bulunurken aynı zamanda “Hürriyet”in bir esiri yani tutsağı olduğunu ifade ederek zıtlık oluşturmuştur.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe 
⇒ AYT Edebiyat
⇒ Edebi Sanatlar