Türkçe – Edebiyat Dersi TYT Türkçe ve AYT Edebiyat Kaynak Sitesi
12. yüzyılda Ahmet Yesevi tarafından tasavvufu yaymak amacıyla hece ölçüsü ve dörtlüklerle yazılan şiirlerin bir araya getirildiği eser Divan-ı Hikmet adıyla bilinir. Bu kitapta toplanan ve Ahmet Yesevi tarafından yazılmış olan şiirlere “Hikmet” adı verilmiştir. Aynı zamanda eserdeki şiirler Türk Edebiyatı’ndaki en eski tasavvufi metinler olarak bilinir. Dolayısıyla bu eser daha sonraki dönemlerde Türk mutasavvıf şairler için bir kaynak teşkil edecektir.
Ahmet Yesevi, bu eserde yer alan şiirlerini her ne kadar Karahanlı Türkçesi ile yazmış olsa da ölümünden çok sonra müritleri bu şiirleri bir araya bir kitap haline getirmişlerdir. Ayrıca sonraki yıllarda öğrencileri tarafından yazılan pek çok şiir, kitaba eklenmiş ve şiirler Ahmet Yesevi’ye mal edilmiştir. Bu nedenle şiirler dil açısından değişikliğe uğramış ve çeşitli dönemlerin dil özelliklerini de yansıtır olmuştur. İçerik ve şekil yönünden şiirler birbirlerine benzer nitelikler taşıdığından bu şiirlerin hangisinin Ahmet Yesevi’ye ait olup olmadığını kestirebilmek de zor olmaktadır.
Divan-ı Hikmet’in Özellikleri
Ahmet Yesevi’nin Türk edebiyatındaki ilk tasavvuf eseri olarak kabul edilen Divan-ı Hikmet adlı eserinin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Hayırlı sözlerin toplandığı kitap anlamına gelen Divan-ı Himet‘in çok büyük bir bölümünde Allah’a olan aşk, Hz. Peygamber’in hayatı ve mucizeleri, dervişliğin faziletleri, kıyametin yaklaşması, dünyadan şikayet etme gibi dini ağırlıklı konular işlenmiştir.
2. Eserde Hz. Peygamber’in hayatı ve mucizeleri, dünyadan şikâyet, kıyamet gününün yakınlığı, dervişliğin faziletleri gibi dinî konular işlenmiştir.
3. Herkesin anlayabilmesi amacıyla sade bir dil kullanılmıştır.
4. Az da olsa aruz ölçüsünün kullanıldığı şiirlerin büyük bölümü 7’li ve 12’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.
5. Eser ağrılıklı olarak dörtlüklerden oluşsa da beyitlerle yazılmış bölümler de mevcuttur. Hem ölçü hem de nazım birimi olarak İslamiyet öncesi-sonrası şiir geleneklerinin bir arada bulunması eserin geçiş dönemi eseri olduğunu göstermektedir.
6. Eserin başında bir münacaat yer alır. Bunun dışında eserde adına hikmet denilen 144 şiir bulunmaktadır.
7. Ahmet Yesevi’ye ait olan hikmetler 12.yüzyılda yazılmış olsa da sonraki yıllarda müritleri tarafından kitaba ekleme yapılmıştır.
8. Hoca Ahmet Yesevi, bu şiirlerinde müritlerine dervişlik adabı noktasında nasihatlar vermiştir. Eser bu açından didaktik bir nitelik taşımaktadır.
9. Eserin amacı dervişlik adabını anlatmak, tasavvufu ve dini yaymak olduğundan sanatsal yönü zayıf olsa da öğretici yönü ağır basar.
9. Esere Ahmet Yesevi’nin ölümünden sonra da müritleri tarafından şiirler eklenmeye devam edilmiştir. Bu nedenle hangi şiirlerin Ahmet Yesevi’ye ait olduğu tam olarak bilinmez.
10. Eser Karahanlı (Hakaniye) Türkçesi ile yazılmıştır.
11. Türk kültürü içinde tasavvufi anlamda ilk eserdir. Bu açıdan değerlendirildiğinde Ahmet Yesevi Türk Edebiyatı’ndaki ilk mutasavvıftır.
12. Hikmetler Orta Asya ve Anadolu’da İslam’ın yayılmasında büyük bir rol oynamıştır.
13. Hikmetlerin uyak örgüsü şu şekildedir: abcd dddb eeeb…
14. Eserin dilinin sade olmasının yanı sıra dini terimlerin sıklıkla kullanıldığı görülür.
Ahmet Yesevi
Hoca Ahmet Yesevi XI. yüzyılda Batı Türkistan’da dünyaya gelmiş , daha küçük yaşlardan itibaren hayatı hakkında çeşitli hikayeler anlatılmıştır. Yesevi tarikatının kurucusu olan Ahmet Yesevi, Anadolunun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında da büyük rol oynamıştır. 63 yaşına geldikten sonra geri kalan ömrünü karanlık bir yere çekilerek geçirmiştir. Bunun sebebi; Hz. Muhammed’in 63 yaşında vefat etmesidir.