Terkibibent Nedir? Terkibibent Özellikleri, Terkibibent Örnekleri

Divan edebiyatı ve bu gelenekte yer alan nazım biçimleri arasında “Terkibibent” uzunluğu ve farklı şekliyle dikkat çekmektedir. Özellikle AYT Edebiyat çalışmasında divan edebiyatı nazım biçimleri başlığında bilinmesi gereken bu konuyla ilgili gelen “Terkibibent nedir? Terkibibent özellikleri” gibi soruların cevaplarını yazımızda bulabileceksiniz.

Terkibibent Nedir?

Terkibient 3-17 bend arasında değişen, felsefi düşünceleri, toplum eleştirisi ve dini konuların işlendiği bir divan edebiyatı şiir biçimidir. Divan edebiyatında çokça kullanılan bir nazım biçimi olan terkibibent incelediğinde diğer divan şiiri türlerinden ayrı bir yapıda olduğu görülür: Beyitler bendleri, bendler ise terkibibenti oluşturur.

Terkibibent Özellikleri

→ Bentlerden oluşan divan edebiyatı nazım biçimidir.

→ Beyitler bentleri, bentler ise terkibibendi oluşturur.

→ Bentlere aynı zamanda hane ya da terkiphane adı verilir.

→ Bentlerin sayısı 3-17 arasında değişir ancak daha çok 5-7 bent arasında kullanıldığı görülür.

→ Bentlerdeki beyitlerin sayısı ise 5-10 arasında değişir.

→ Bentlerin kafiye şeması gazelle aynıdır ancak her bendin sonunda vasıta adı verilen ve kendi arasında aynı şekilde kafiyelenen bir beyit daha bulunur: aa, ba, ca, da, ea… yy.

→ Bentlerin sonunda yer alan vasıta beyti diğer beyitlerden ayrı olarak kendi içinde kafiyelenir.

→ Bentlerin sonunda yer alan vasıta beyti aynen tekrarlanırsa bu şiir türüne terciibent adı verilir.

→ Terkibibentlerde felsefi düşünceler, tasavvufi düşünceler, toplumsal yergi ve dini konular işlenir.

→ Türk Edebiyatında terkibibent denildiğinde akla gelen ilk isim Bağdatlı Ruhi’dir. Yaşadığı dönemin bir eleştirisini yapan Bağdatlı Ruhi’nin bu şiiri çok meşhurdur.

→ Tanzimat döneminde de Ziya Paşa terkibibenti başarılı bir şekilde kullanmıştır.

→ Son bendin son dizesinde şairin mahlası yer almaktadır.

Türk Edebiyatında Terkibibent

Türk edebiyatında Fuzuli, Baki, Nabi, Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa’nın terkib-i bendleri meşhurdur. Fuzuli terkib-i bent şeklinde Kerbala için Al-i Aba Mersiyesi’ni yazmıştır.

Baki ise Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümünden duyduğu üzüntüyü terkib-i bend şeklinde Kanuni Sultan Süleyman Mersiyesi’ni yazmıştır.

Ziya Paşa da Bağdatlı Ruhi’nin terkib-i bendine nazire yaparak bir terkib-i bent yazmıştır.

Terkibibent Kafiye Düzeni

Terkibibent Örnekleri

Saki getir ol badeyi kim mâye-i candır

Arâm-dih-i akl-ı melâmet-zedegândır

Ol mey ki olur saykal-ı dil ehl-i kemâle

Nâ-puhtelerin aklına bâdî-i ziyandır

Bir câm ile yap hatırı zîrâ dil-i vîrân

Mehcûr-ı hârâbat olalı hayli zamandır

Sâkî içelim aşkına rindân-ı huda’nın

Rindân-ı huda vâkıf-ı esrâr-ı nihândır

Sâkî içelim rağmına süfi-ı harisin

Kim maksadı kevser emeli hıır-i cinândır

Aşk olsun o pîr-ı mey-perverde-i aşka

Kim badesi sad-sâle vü sâkîsi civandır

Pîr-i meye sor mes’elede var ise şüphen

Vaizlerin efsaneleri hep hezeyandır

Ben anladığım çarh ise bu çarh-ı çep-endâz

Yahşi görünür sureti amma ki yamandır

Benzer felek ol çenber-i fânûs-ı hayâle

Kim nakş-ı temâsîli serîü’l-cereyândır

Sâkî bize mey sun ki dil-i tecribet-âmûz

Endişe-i encam ile vakf-ı halecândır

İç bade güzel sev var ise akl u şuurun

Dünya var imiş ya ki yoğ olmuş ne umurun

II.Bent

Yetmez mi bu kasrîreviş-iağreb-i âlem

Bir menzile ermez mi aceb kevkeb-i âlem

Şimdi uyuyanlar ö zamanda uyanırlar

Bir subha resîde olur âhır şeb-i âlem

Pâmâl eder encam kimin üstüne dönse

Agâz edeli devre budur meşreb-i âlem

Bin böyle cihan zer ü sîm olsa yetişmez

Mümkün mü ki is’af oluna matlab-ı âlem

Hâriçten eğer olsa temaşasına imkân

Müdhiş görünür heykel-i müsta’ceb-i âlem

Almış yükünü şöyle ki seyrinde halelsiz

Bir zerre dahi kaldıramaz merkeb-i âlem

Ebnâ-yı beşerde kalacak mı bu muâdât

Bilmem ne zaman doğrulacak mezheb-i âlem

Her safhada bir şekl-i hakikat eder ibraz

Her gün çevirir bir varaka makleb-i âlem

Bin ders-i maârif okunur her varakında

Yârab ne güzel mekteb olur mekteb-i âlem

Bu cism-i kesifin neresi merkez-i kuvvet

Yârab ne matıyyeyle gezer kâlib-i âlem

Subhâneke yâ men ḫalaka’l-ḫalka ve sevvâ

Subhâneke subhâneke subhâneke elfâ

                                                     Ziya Paşa

Örnek 2

Sanman bizi kim şîre-i engûr ile mestüz
Biz ehl-i harâbâtdanuz mest-i Elest’üz

Ter-dâmen olanlar bizi âlûde sanur lîk
Biz mâil-i bûs-i leb-i câm ü kef-i destüz

Sadrın gözedüp neyleyelüm bezm-i cihânun
Pây-ı hum-ı meydür yerimüz bâde-perestüz

Mâil değilüz kimsenün âzârına ammâ
Hâtır-şiken-i zâhid-i peymâne-şikestüz

Erbâb-ı garaz bizden ırâg olduğı yeğdür
Düşmez yere zîrâ okumuz sâhib-i şastuz

Bu âlem-i fânîde ne mîr ü ne gedâyuz
Â’lâlara â’lâlanuruz pest ile pestüz

Hem-kâse-i erbâb-ı dilüz arbedemiz yok
Meyhânedeyüz gerçi velî aşk ile mestüz

Biz mest-i mey-i meygede-i âlem-i cânuz
Ser-halka-i cem’iyyet-i peymâne-keşânuz

II.Bent

Sâkî getür ol bâdeyi kim dâfi-i gamdur
Saykal ur o mir’âta ki pür-jeng ü elemdür

Dil-bestelerüz bizden ırağ eyleme bir dem
Ol bâdeyi kim nûr-ı dil ü dîde-i Cem’dür

Ey h’âce fenâ ehline zinhâr ululanma
Dervîşi bu mülkün şeh-i bâ-hayl ü haşemdür

Hâk ol ki Hudâ mertebeni eyleye âli
Tâc-ı ser-i âlemdür o kim hâk-i kademdür

Gel doğrılalum meygedeye rağmına anın
Kim bâr-ı riyâdan kad-i ber-geştesi hamdur

Mey sun bize sâkî bizüz ol kavm ki dirler
Rindân-ı sabûhî-zede-i bezm-i kıdemdür

Bu nazmı Beyânî’den işit hâle münâsib (Peyâmî olmalı)
Kim zübde-i yârân-ı suhandân-ı Acem’dür

Mâ rind-i sabûhî-zede-i bezm-i Elestîm
Piş ez-heme derdî-keş ü pîş ez-heme mestîm

Bağdatlı Ruhi