Cumhuriyet Döneminde Edebi Dergiler

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı incelediğinde çok sayıdaki edebi topluluğun ve dergilerin varlığı hemen göze çarpacaktır. Bu dönemde özellikle dergi sayısının fazlalığı dikkat çeker. Bunun nedenleri ise çok fazladır.

Özellikle yeni devletin kurulmuş olması, okuma-yazma oranlarındaki büyük artış, sanatçıların dergiler üzerinden topluma hitap edebilme şansını yakalamış olmaları en başta yer alır. Cumhuriyet dönemi dergileri incelendiğinde dönemsel olarak dergilerin farklılık gösterdikleri söylenebilir. 1930 ve 1940’lı yıllarda çıkan dergilerde daha millilik kavramları, tarihsel ve felsefi konular işlenir. Bu dönemlerdeki dergilerde yeni devletin getirmiş olduğu o heyecan çok net bir şekilde hissedilir. 1950’li yıllarda dergilerin artık bir topluluğun sanat anlayışını ya da ideolojiyi yansıtmaya başlamıştır ki özellikle toplumcu  edebiyatın bu dönemde dergilerde çok etkili olduğu görülür. Bu dönemden sonra çıkan dergilerin çok farklı konularda oluşmaya başlamıştır.

Cumhuriyet döneminde çıkarılmış dergilerin en önemlileri ise şunlardır:

Kültür Haftası

 1936 yılında Peyami Safa tarafından (Aslında derginin imtiyaz sahibi Peyami Safa’nın abisi olan İlhami Safa’dır) çıkarılmaya başlanan, etrafından o dönemin büyük sanatçılarının toplandığı, toplamda 21 sayı çıkarılabilen edebiyat dergisidir. Yine bu sanatçılar tarafından daha önce yayımlanan Hafta dergisinin yerine çıkarılmaya başlanmıştır. İsminden de anlaşılabileceği gibi sanatın, edebiyatın da üstünde “kültür” kavramı üzerinde önemle durmuşlardır. Kültür üzerine önemli yazılar yazılmıştır. Edebiyatın ve tüm sanatın Türk kültürü üzerinde temellendirilmesinin savunucusu olmuştur. Peyami Safa bu dergide yazdığı yazılarında edebiyatın “Milli bir estetik” anlayışı üzerinden icra edilmesini vurgulamıştır. Bünyesinde Peyami Safa, Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Hamdi Tanpınar, Halit Fahri Ozansoy gibi isimleri barındırmıştır.

Ağaç

Necip Fazıl Kısakürek tarafından yayımlanmaya başlanan ve etrafından büyük sanatçıları toplayabilmiş bir edebiyat dergisidir. 1936’da yayımlanmaya başlanan bu dergi sadece 17 sayı kadar çıkarılabilmiştir. Sanatın her alanında yazılar yayımlanmasına rağmen daha çok şiir ağırlıklı bir dergidir.Daha çok “Milli bir edebiyat” anlayışının hakim olduğu net bir şekilde görülür. Yayımlandığı dönemdeki ünlü şairlerin bu dergiye yazdıkları görülür. Çok daha zengin bir sanatçı kadrosuna sahip olan derginin başlıca yazarları Necip Fazıl Kısakürek, Ahmet Kutsi Tecer, Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ziya Osman Saba’dır.

Çınaraltı

Kesintili de olsa 1941-1948 yılları arasında Orhan Seyfi Orhon ile Yusuf Ziya Ortaç tarafından yayımlanan dergidir. Türkçülük fikrinin yayın organı olmuştur. Dergi etrafında Türkçülük ve Turancılık fikirleri ağırlıklı olarak işlenmiştir. Dergi’de yazan sanatçılar arasında “Orhan Seyfi Orhon, Mehmed Emin Yurdakul, Nihal Atsız, Zeki Velidi Togan, Peyami Safa,  Şamim Kocagöz, Behçet Kemal Çağlar, H. Emin Erkilet, Mükrimin Halil Yinanç, Hüseyin Namık Orkun” gibi isimler yer almaktadır.

Varlık

Yaşar Nabi Nayır tarafından ilk kez 15 Temmuz 1933’te 15 günde bir yayımlanan (Daha sonra aylık olarak çıkmıştır.) dergi Türk edebiyatının en uzun ömürlü sanat dergisidir. Birçok ünlü sanatçının ilk eserleri bu dergide yayımlanmıştır. Yaklaşık 13 yıl Ankara’da yayımlanan dergi, 1946 yılından itibaren Yaşar Nabi Nayır’ın İstanbul’a taşınması nedeniyle İstanbul merkezli çıkmaya başlamıştır. Yayım yaptığı bu uzun sürede dönemlere uygun tarzda yayımlar yapmıştır. Her türlü görüşe ve fikre kapılarını açan dergi Orhan Veli’nin şiirde etkili olduğu dönemde Garip akımına uygun şiirler yayımlamıştır. Köy Enstitülerinden yetişme sanatçıların eserlerine ve onların fikirlerine de bir dönem yer vermiştir.

Büyük Doğu

Necip Fazıl Kısakürek tarafından belirli zamanlarda kesintiye uğrasa da 1943 – 1978 yılları arasında yayımlanan sanat ve düşünce dergisidir. Bu dergi etrafından toplanan sanatçılar kendilerine “Büyük Doğucular” adını vermişlerdir. Dergi daha sonraları siyasi bir nitelik kazanır ve İslami bir çizgide yayınlar yapılır.

Markopaşa

Sabahattin Ali, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz’ın 1946-1948 yılları arasında toplumcu gerçekçilik görüşüyle yayınladıkları mizah dergisidir. Yayınlandığı dönemde yük tirajlara ulaşmıştır. Dönemin iktidarına muhalefet eden derginin yazarlarına birçok dava açılmıştır. Dergi adının yasaklanması nedeniyle birçok isimle de yayınlanmıştır. Toplamda 77 sayı çıkarılabilmiştir.

Hisar

16 Mart 1950’de “Düşünce ve sanat” dergisi olarak Ankara’da çıkarılmaya başlanmıştır. Hisar dergisinin iyi yayın dönemi bulunmaktadır. Derginin ilk çıkarıldığı tarihten 1957’de 75. sayıya kadar devam eden bölüm ilk yayın dönemi olarak bilinir. İkinci dönem ise 1964-1980 yılları arasında çıkarılan 202 sayıyı kapsar. Bu dergi etrafında eser veren sanatçılar “Hisarcılar” olarak adlandırılmıştır ve Garipçilere tepki olarak sanatlarını icra etmiştirler.. Hisarcılara göre sanat milli bir karakter taşımalı, eskiden bağlarını koparmamalı, herhangi bir ideolojiye bağlanmamalı ve dili de Türkçe olmalıdır. Derginin yayınladığı sürece birbirinden değerli yüzlerce sanatçı yazı yazsa da en çok yazı yayımlayanlar “Mehmet Çınarlı, Nevzat Yalçın, İlhan Geçer, Turgut Özakman, Mustafa Necati Karaer, Munis Faik Ozansoy, Gültekin Samanoğlu, Mehmet Kaplan” gibi isimler olmuştur.

Mavi

1 Kasım 1952’de Ankara’da yayın hayatına başlamış, gençlerin organize ettiği düşünce ve edebiyat dergisidir. Eser ilk sayılarda Teoman Civelek imtiyazında çıkmıştır. Dergi daha sonraları toplumcu gerçekçi bir çizgi doğrultusunda çıkmaya başladı. Daha sonraları Attila İlhan’ın yazılarının yayımlanmaya başladığı bu dergi etrafında toplanan sanatçılara “Maviciler” adı verildi.

Papirüs

1960 yılında Cemal Süreya tarafından (ilk sayılarda şair ismini kullanmamıştır) çıkarılmış edebiyat dergisidir. Cemal Süreya’nın bu dergiyi çıkarmak için elinde tek değerli şey olan arabasını sattığı söylenir. Toplamda 51 sayı çıkarılabilen dergi daha çok şiir ve şiir üzerine yazılan yazılarla ön plandayken sonraları siyasi bir çizgiye kayar. Cemal Süreya, Mehmet H. Doğan, Can Yücel, Turgut Uyar, Ülkü Tamer gibi önemli isimler dergide yazmıştır.

Yaprak

1949-1950 yıllarında Orhan Veli tarafından yayımlanan edebiyat dergisidir. Onbeş günde bir çıkarılan dergi sadece 28 sayı çıkabildi. Orhan Veli’nin beklenmedik ölümüyle dergi yayın hayatını sonlandırdı. Bir yıl sonra ise şairin arkadaşları Orhan Veli’nin anısına tek sayılı “Son Yaprak” adlı dergiyi çıkardı. Dergi daha çok Garip akımının çizgisinde eserler yayımlamıştır.

Pazar Postası

Haftalık bir siyasi dergi olarak 1951 yılına Ankara’da çıkarılmaya başlanmıştır. İmtiyaz sahibi ise Cemil Sait Barlas’tır. 1959 yılına kadar kesintilerle yayımlanmaya devam etmiştir. Garipçilere karşı çıkan dergi daha çok İkinci Yeni şairleriyle hatırlanır. İlk baştaki siyasi çizgisi İkinci Yenicilerle birlikte edebiyata kaymış ve çok önemli edebi tartışmalara imza atmıştır. Dergide Muzaffer İlhan Erdost, Salah Birsel, Sezai Karakoç, Behçet Necatigil, Can Yücel gibi önemli isimler eserlerini icra etmiştir.