Küçük Ünlü Uyumu Nedir? Küçük Ünlü Uyumu Örnekleri

Türkçede bir kelimenin ilk hecesi eğer düz bir ünlü (a, e, ı, i) barındırıyorsa ondan sonraki hecelerde de düz ünlü; eğer bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak ünlüler (o, ö, u, ü) bulunuyorsa ondan sonra gelen hecelerde ya dar-yuvarlak (u,ü) ya da düz-geniş ünlüler (a,e) bulunmasına “Küçük Ünlü Uyumu” kuralı denir.

Küçük ünlü uyumuyla ilgili kuralın daha net anlaşılması için hazırladığımız tablo, bu kuralın akılda kalmasını kolaylaştıracaktır. Tabloda küçük ünlü kuralına göre hangi ünlü seslerden sonra hangi ünlülerin gelip-gelemeyeceğini görebilirsiniz.

Küçük Ünlü Uyumu Konu Anlatımı

Türkçemizdeki küçük ünlü uyumuyla ilgili kuralı iki yönden ele almamız gerekmektedir:

A) Bir sözcüğün ilk hecesinde düz ünlü olan “a, e, ı, i” seslerinden biri varsa bundan sonra gelecek hecenin de bu ünlülerden oluşması gerekir. Eğer düz ünlü bulunan bir heceden sonra yuvarlak ünlüler olan “o, ö, u, ü” seslerinden biri gelirse o sözcük küçük ünlü uyumuna uymaz.

Örnekler

Fidanlık ⇒ i (düz) → a (düz) → ı (düz) -> Uyar

Savunmak ⇒ a (düz) → u (yuvarlak) → a (düz) -> Uymaz

Mimari ⇒ i (düz) → a (düz) → i (düz) -> Uyar

Kavun ⇒ a (düz) → u (yuvarlak) -> Uymaz 

Ameliyat ⇒ a (düz) → e (düz) → i (düz) → a (düz) -> Uyar

Yalancı ⇒ a (düz) → a (düz) → ı (düz) -> Uyar

Isırmak  ⇒ ı (düz) → ı (düz) → a (düz) -> Uyar

B) Küçük ünlü uyumuna göre içinde (o, ö, u, ü) yuvarlak ünlü barındıran bir heceden sonra gelen hecede ya (u, ü) yuvarlak ya da (a, e) düz ünlü bulunmalıdır. Küçük ünlü uyumunda sözcüğün geneline değil de bir önceki heceye bakıldığından düz ünlüler olan “a, e”den sonra “ı, i” de gelebilmektedir.

Örnekler

Yorgunluk ⇒ o (yuvarlak) → u (yuvarlak) → u (yuvarlak) -> Uyar

Müzikçi ⇒ ü (yuvarlak) → i (düz) → i (düz) -> Uymaz

Ölümlü ⇒ ö (yuvarlak) → ü (yuvarlak) → ü (yuvarlak) -> Uyar

Konsolosluk ⇒ o (yuvarlak) → o (yuvarlak) → o (yuvarlak) → u (yuvarlak) -> Uymaz

Yumurta ⇒ u (yuvarlak) → u (yuvarlak) → a (düz) -> Uyar

Öğretmen ⇒ ö (yuvarlak) → e (düz) → e (düz) -> Uyar

Kuralcı ⇒ u (yuvarlak) → a (düz) → ı (düz) -> Uyar

Lokanta ⇒ o (yuvarlak) → a (düz) → a (düz) -> Uyar

Görüşme ⇒ ö (yuvarlak) → ü (yuvarlak) → e (düz) -> Uyar

UYARILAR

⇒ Başka dillerden Türkçemize girmiş olan sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranmaz:

• alkol, otobüs, doktor, televizyon, profesör, otobiyografi…

⇒ Türkçe olmasına rağmen küçük ünlü uyumuna aykırı sözcükler de vardır:

• Kavurma, kabuk, kavuşmak, yağmur, çamur, yamuk, yavuz…

⇒ Türkçede “o” ünlüsü sadece ilk hecede kullanılmaktadır. Bir kelimede ilk hecenin dışında kullanılan “o” ünlüsü küçük ünlü uyumuna aykırıdır.

• Televizyon, naylon, limon, telefon, doktor, otobüs, balon… 

Küçük Ünlü Uyumuna Uymayan Sözcükler

Yağmur, çamur, yamuk, kavurma, horoz, sosyoloji, psikoloji, istasyon, diyalog, monolog, tiyatro, piyango, tavuk, futbol, sabun, şampuan, mümin, yavuz, avuntu, karpuz, ümit, armut, katalog, stüdyo, menü, polis, döviz, komik, kabullenmek, naylon, limon…

Küçük Ünlü Uyumuna Uyan Sözcükler

Sokak, cadde, muhtar, silgi, defter, uçak, akıcı, ekmek, güvercin, elma, bulut, ölüm, ördek, üzülmek, ıskalamak, lamba, lazım, sevgi, soygun, sözcük, kelime, kitaplık, ermek, etkilenmek, kalkan, kemer, kızarmak, geniş, genleşmek, hasta, hesap, heyecan, fenalık, filizlenmek, çıkar, çakıl, çekmece, tekerlek, takas, takla, takılmak, asılmak, cevaplamak, cetvel, caymak, yeterlilik, yetim, yatak, yaşamak, yaşam, nefes, nefret…

Ayrıca Bkz ⇒ KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU VİDEO SES OLAYLARI