Mecaz Anlam – Mecaz Anlam Nedir? Mecaz Anlam Örnekleri

Bu dersimizde günlük konuşma dilinde sıklıkla kullandığımız mecaz anlam konusunu örnekler yardımıyla ele alacağız. Ancak öncelikle şunu bilmemiz gerekiyor ki başkalarına aktarmak istediğimiz duygu ve düşüncelerimiz cümleler yardımıyla hayat bulur. Bunu yaparken yani cümleler oluştururken sözcükler ve onların üzerlerine aldıkları anlamlardan yararlanırız. Bu nedenle belki de Türkçe derslerinin en temel başlıklarından biri sözcükte anlam konusu olmaktadır. Sözcükler her ne kadar bir dil için paha biçilmez olsa da bazen anlatmak istediklerimiz noktasında yetersiz kalabilmektedir. Peki bu durumda ne yapıyoruz? Tabii ki kelimeleri sıkışmış oldukları anlam kutusunu genişleterek yeni anlamlarla tanıştırıyoruz. Böylelikle “Gerçek, terim, yan ve mecaz anlamlı kelimeler” doğmuş oluyor.

Mecaz Anlam Nedir?

Bir sözcüğün gerçek (temel) anlamından tamamiyle uzaklaşması neticesinde oluşan yeni anlamlara “Mecaz anlam” denir. Yani mecazlı anlamda kelime sözlüklerde bulunan gerçek anlamıyla tüm bağlantısını koparır ve başka bir kelimenin anlamını üzerine alır. Bu anlam kopması sırasında genellikle benzetme ilgisi bulunmaktadır. Peki bunu neden yaparız? Çünkü dilin kullanım gücünü arttırmak ve bunu yaparken de anlatımı renklendirmek isteriz. Mecaz anlamlı cümleler en çok deyimler ve atasözlerinde karşımıza çıkar.

Örneğin “Kirli” sözcüğü TDK sözlüğünde lekeli, tozlu ve pis olan anlamı taşımaktadır. Ancak “Taylan kirli işlere burnunu sokmuştu.” cümlesindeki “Kirli” mecazi anlam olarak yapılması hem yasa hem ahlaken doğru olmayan, tasvip edilmeyen davranışları ifade eder. Dolayısıyla “Kirli” kelimesi bu cümlede mecaz anlamda kullanılmıştır.

• Soğuk bir kış gününde sana veda etmiştim. (Burada soğuk kelimesi sözlükte de yer aldığı gibi sıcağın zıttı, ısı derecesi düşük manasında kullanıldığından gerçek anlam özelliği taşımaktadır.)
• Olanlardan sonra eve gittiğimde bana soğuk davranmıştı. (Bu cümlede ise ilgi göstermemek, sevgiden uzak manası taşımış ve sözlük anlamından uzaklamıştır. Bu nedenle mecaz anlam olarak değerlendirmeliyiz.)

Mecaz anlamın oluşmasında genellikle şu üç yöntem uygulanmaktadır.

1) Bir sözcüğün benzetme yoluyla başka bir kelimenin anlamını üzerine alması. Teşhis, kinaye, teşbih, istiare gibi sanatlar tam olarak bunu yapar.

• Tilki bizi kandırmayı başarmıştı yine. (İnsan benzetme yoluyla tilkiye benzetilmiştir.)

2) Herhangi bir ilgi üzerinden başka bir sözcüğün anlamını üzerine almak. Bkz. Mecaz-ı Mürsel

• Tüm tabağı yemişti. (Tabak değil içindekiler yenilir. Tabak denilerek içindekiler kastedildiğinden ad aktarması yoluyla mecazlı söyleyiş gerçekleştirilmiştir.)

3) Başka bir sözcüğün yerine kullanılma yoluyla diğer sözcüğün anlamını üzerine alma.

• Bizlere kızdığı zaman ağır sözler söylüyordu. (Ağır sözcüğü burada tartıda çok çeken manasında kullanılmamıştır. Burada insanın gücüne gidecek yani kırıcı sözler manasında kullanılmıştır.) 

Mecaz Anlam Örnekleri

Mecaz anlam konusunun daha iyi bir şekilde kavranabilmesi için bolca karşılaştırmalı örneklere yer verdik. Her cümleyi dikkatli bir şekilde incelemenizi tavsiye ediyoruz.

• Ufak bir kıvılcım yüzünden koca orman yandı. (Gerçek Anlam)
• Bu yaz tatilinde iyice yandım. (Güneşlenmek ve sonucunda kararmak manasında olduğundan= Yan Anlam)
• Eğer bu sınavda başarılı olamazsak yandık. (Mecaz Anlam)
• Bir ateş yakarak etrafında ısındık. (G.A.)
• Bu yaptıklarından sonra onun suyu ısındı iyice. (M.A.)
• Sandığın içi boştu. (G.A.)
• Boş sözleriyle bizleri kandırmaya çalışıyordu. (M.A.)
• Törende konuşmalar kesilmeyince müdür köpürdü. 
• Sevinçten etekleri zil çalıyordu.
• Onu gördükten sonra cesaretim kırıldı.
• Kimsede olmayan ince bir sesi vardı.
• Babamın yeni arabasına bayıldım.
• Tatile gideceklerini duyunca eve uçarak gitti. 

UYARILAR

⇒ Mecaz ile yan anlamı birbirine karıştırmamalıyız. Gerçek anlamdan tam olarak kopamayan ve benzerlik içeren sözcükler yan anlamdır. Mecaz ise gerçek anlamdan tamamen kopmuş ve herhangi bir bağlantısı kalmamıştır. Şu cümlelerdeki sözcükleri dikkatle inceleyiniz:

• Her gün 50 sayfa kitap okurum. (Bu sözcük bir yazıyı çözümlemek, seslendirmek şeklinde gerçek anlamda kullanılmıştır.)
• Üniversitede tıp okuyorum. (Burada sözlük anlamıyla yakınlık ilişkisi olduğundan sözcük yan anlamda kullanılmıştır.)
• Kazıda bulduklarını okutmuşlar. (Satmışlar manası taşıdığından mecaz anlamlıdır.)

⇒ Deyimler çok büyük bir oranda mecaz anlam özellikleri göstermektedir.

• Ağzı kulaklarına varmak.
• Göze girmek.
• Gözden düşmek.
• Yağlı müşteri.
• Yakayı sıyırmak

⇒ Yan Anlam I Terim Anlam I Sözcükte Anlam I Videolu Anlatım ⇐