Tanzimat Dönemi Edebiyatı (Oluşumu, Özellikleri, Sanatçıları)

Bu yazımızda YKS, KPSS ile Türk Dili ve Edebiyatı derslerinin konusu olan “Tanzimat Dönemi Edebiyatı“na hazırlık yapmak isteyen öğrencilerimize, bilmeleri gerekenleri hiçbir önemli ayrıntıyı atlamadan kısa ama öz bir şekilde aktaracağız. Tanzimat Dönemi ile ilgili müfredatta yer alan ve sınavda sorumlu olduğunu her konunun başlığını bu yazımızda bulabileceksiniz. Burada yer alan bilgilerin dışında konunun daha ayrıntılı ve geniş anlatımlarına ise her başlığın altında bulunan linkler yardımıyla ulaşabileceksiniz. Tanzimat Edebiyatı konusunun daha iyi anlaşılabilmesi için dönemin sosyal ve siyasi şartlarını bilmek gerekli olduğundan bu edebiyatın oluşum süreciyle konumuza başlıyoruz.

Tanzimat Edebiyatı’nın Oluşumu

→ Osmanlı Devleti, 18.yüzyılın başından itibaren gerileme dönemine girer.

→ Osmanlı, 18.yy Lale Devri‘nde Batı’ya açılır, elçiler gönderilir ve matbaa açılır.

Osmanlı Devleti, 18.yüzyıldan itibaren bir duraklama ve sonrasında da hızlı bir şekilde gerileme dönemine girer. Bu sürede eski günlerine dönmek için çare arayan devlet adamları ve aydınlar çeşitli düşünceler üretmeye başlar ancak herhangi bir netice elde edilemez.

→ 19.yüzyıla gelindiğinde kötü gidişatı durdurmak adına düzenlemeler yapılır.

19.yüzyıla geldiğimizde bu gerilme sürecinin devam etmesiyle birlikte Batılı devletlerin Osmanlı’nın içişlerine de karışmaya başladıkları görülür. Bunu engellemek ve Avrupalıların gücünü yakalamak için hızlı bir yenilik hareketini başlatmanın elzem olduğu sonucuna varılır.

→ Önce askeri, sonra toplumsal alanda yenilikler yapılır; okullar açılır ve Batı’ya öğrenciler gönderilir.

→ 3 Kasım 1839 yılında Tanzimat Fermanı ilan edilir.

Tarihimizde önemli bir dönüm noktası olan 3 Kasım 1839 tarihinde Gülhane Bahçesi’nde adına “Tanzimat” dedikleri bir ferman halka ilan edilir.

→ 1839-1860 yılları Tanzimat edebiyatına hazırlık dönemidir.

❤️ Daha Fazla Bilgi İçin Ayrıca Bakınız → Tanzimat Edebiyatı Oluşumu

Tanzimat Edebiyatı

Hazırlık dönemi “divan edebiyatı ile Tanzimat edebiyatı” arasında bir köprüdür.

⇒ 1831 – İlk resmi Türkçe gazete çıkarıldı: Takvim-i Vekayi

⇒ 1839 – İlk yarı resmi gazete çıkarıldı: Ceride-i Havadis

⇒ 1860 – İlk özel gazete çıkarıldı: Tercüman-ı Ahval

Tanzimat Edebiyatı’nın başlangıcı ise Tercüman-ı Ahval gazetesinin çıkarılması olarak kabul edilir. İlk özel gazetenin yayımlanmasıyla birlikte sanatçılar, batıdaki edebi eserleri önce taklitlerle sonra ise özgün yazımlarla gazeteler çevresinde yayımlamaya ve halka ulaştırmaya başlarlar. Bu nedenle yeni edebiyatın oluşması ve özümsenmesi sürecinde gazetelerin son derece önemli bir payı vardır.

⇒ Babıali Tercüme Odası: Diplomatik çevirilerin yapılması fikriyle ortaya çıkar ve önemli bir kuruma dönüşür.

Bu dönemde Osmanlı gençleri Avrupa’ya gönderilerek eğitim almaları sağlanır. Avrupa edebiyatını yakından tanıma şansına sahip olan gençler buradaki eserleri okuyup etkilenirler. Sonraki aşamada tercüme odaları kurularak bu eserlerin Türkçeye tercüme edilmesi gerçekleşir. Bu hazırlık evresinde batı edebiyatlarını özümseyen gençler yeni bir edebiyat geleneğini başlatacak ilk adımı atacaklardır.

Önemli isimler yetişir ve Batı’daki eserlerin Türkçeye çevrilmesi fikri oluşur.

⇒ Batı’dan ilk çeviriler yapılır. Ethem Pertev Paşa ve Şinasi, Victor Hugo ve Lamartine’den çeviriler yapar.

Yusuf Kamil Paşa, Fenolon’dan Telemaque romanını tercüme eder.

Osmanlı Devleti’nde köklü değişiklerin yapılmasının ilk adımı olan fermanla birlikte Batı’ya bir yöneliş de başlar.

Tanzimat Dönemi Özellikleri

• 1860-1895 yılları arasını kapsayan ve Batılı bir anlayışın hakim olduğu edebiyat dönemidir.
• Roman, hikaye, deneme, makale, eleştiri gibi birçok türün ilk örnekleri bu dönemde verilmiştir.
• Batıda hakim olan özgürlük, eşitlik ve vatan gibi kavramlar ilk kez bu dönemde kullanılmıştır.
• Bu dönemde romantizm, realizm ve natüralizm akımlarının etkisi vardır.
• Şiirin konusu genişletilmiş ve her şey şiirde tema olarak işlenmiştir.
• Divan Edebiyatı’nın nazım biçimlerinin yanında Batı’dan alınan nazım biçimleri de kullanılmıştır.
• Kendi içinde iki farklı dönemde incelenir. Birinci dönem 1860-1877, ikinci dönem ise 1877 ile 1895 yılları arasını kapsar.
• Birinci dönem sanatçılarında dilde sadeleşme çabaları görülürken ikinci dönem sanatçıları bu anlayışı devam ettirmemişlerdir.
• Bu dönem sanatçıların sanatçı, öğretmen, devlet adamlığı ve gazeteci gibi çok yönlü özellikleri bulunmaktadır.
• Edebiyatı halkı aydınlatma ve eğitme de bir araç olarak görmüşlerdir.
  

❤️ Daha Fazla Bilgi İçin Ayrıca Bakınız → Tanzimat Edebiyatı Özellikleri

Tanzimat 1.Dönem Özellikleri

• Tercüman-ı Ahval gazetesinin çıkmaya başladığı 1860 ile 1877 yılları arasını kapsar.
• Divan edebiyatının etkisi devam etmiştir.
• Sanat toplum içindir anlayışı hakimdir.
• Sanatçılarında dili sadeleştirme çabası bulunur.
• Devlet adamı sıfatı taşıyan sanatçıları halkı aydınlatma görevini üstlenmişlerdir.
• Romantizmin etkisi vardır.
• Bu dönemde birçok türün ilk örnekleri verilmiştir.
• Ayrıca Bkz-> Tanzimat 1. Dönem Özellikleri

Tanzimat 2.Dönem Özellikleri

• 1877 ile 1895 yılları arasını kapsar.
• Sanat sanat içindir anlayışı hakimdir.
• İlk dönemin aksine bireysel konulara yönelinmiştir.
• Dilde sadeleşme çabaları bir kenara atılmış ve daha ağır bir dil kullanılmıştır.
• Realizm ve natüralizm akımlarının etkisi vardır.
• Bu dönemde eski-yeni tartışması ön plana çıkmıştır.
• Gazetelerin önemi azalmıştır.
• Ayrıca Bkz-> Tanzimat 2. Dönem Özellikleri

Tanzimat Dönemi Sanatçıları

Osmanlı Devleti 19.yüzyılda hızlı bir yenileşme hareketi başlatınca gençlerini Avrupa’ya göndererek eğitim almalarını ve oralarıdaki gelişmeleri takip etmelerini amaçlar. Batı’yı tanıyan sanatçıların oluşturdukları yeni anlayış edebiyat tarihimizin seyrini de değiştirir. Bu edebiyat kendi içinde özelliklerine göre iki dönemde incelediğimizden sanatçılarını da iki farklı başlıkta incelememiz doğru olacaktır:

Tanzimat 1. Dönem Sanatçıları

• İbrahim Şinasi (1826-1871)
• Namık Kemal (1840-1888)
• Ziya Paşa (1825-1880)
• Ahmet Mithat Efendi (1844-1912)
• Ahmet Vefik Paşa (1823-1891)
• Şemsettin Sami (1850-1904)
• Direktör Ali Bey (1844-1899)
• Ayrıca Bkz-> Tanzimat 1. Dönem Sanatçıları

Tanzimat 2.Dönem Sanatçıları

• Recaizade Mahmut Ekrem (1847 – 1914)
• Abdulhak Hamit Tarhan (1852 – 1937)
• Samipaşazade Sezai (1860 – 1936)
• Muallim Naci (1850 – 1893)
• Nabizade Nazım (1862 – 1893)
• Ayrıca Bkz-> Tanzimat 2. Dönem Sanatçıları

Tanzimat Dönemi Gazeteleri

Gazeteleri sadece haberlerin halka aktarıldığı bir mecra olarak görmek ve değerlendirmek büyük bir hata olacaktır. Özellikle 19.yüzyılda gazete haberlerin halka aktarılmasının yanı sıra halkın aydınlatılması, eğitilmesi ve edebiyatın halka hitap etmesinde kullanılan en önemli araçtı. Bu nedenle bizim edebiyatımızda köklü değişimlerin ve gelişimlerin yaşanmasında gazetelerin çok büyük bir önemi vardır.

⇒ 1831 – İlk resmi Türkçe gazete çıkarıldı: Takvim-i Vekayi

• Haftalık olarak çıkmıştır.
• Türkçenin yanında çeşitli dillerde de baskısı yapılmıştır.
• Resmi ilanlar dışında iç-dış gelişmeler de yer aldı.

⇒ 1839 – İlk yarı resmi gazete çıkarıldı: Ceride-i Havadis

• Devlet de maddi destek vermiştir.
• İngiliz William Churchill tarafından çıkarılmıştır.

⇒ 1860 – İlk özel gazete çıkarıldı: Tercüman-ı Ahval

• 22 Ekim 1860’ta Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılmıştır.
• İlk özel gazete olmanın yanında kültür ve edebiyat hayatına getirdiği heyecan ve yeniliklerle de dikkat çekmiştir.
• Gazete ancak 6 yıl çıkarılmış ve 1866 yılında yayından kaldırılmıştır.

⇒ 1862 – İkinci özel gazete çıkarıldı: Tasvir-i Efkar

• Şinasi tarafından çıkarılan gazeteyi daha sonra Namık Kemal ve sonrasında Recaizade Mahmut Ekrem devam ettirir.
• Türk kültür, siyasi ve edebiyat hayatında büyük bir önemi vardır.

Muhbir: Ali Suavi / 1866 (Avrupa’da çıkarılan ilk Türk gazetesi)

Ayine-i Vatan: Eğribozlu Mehmed Arif Bey / 1866 (İlk resimli gazete)

Hürriyet: Namık Kemal – Ziya Paşa / 1869 (Londra’da)

İbret: Namık Kemal / 1871

Tercüman-ı Hakikat: Ahmet Mithat Efendi / 1878

❤️ Daha Fazla Bilgi İçin Ayrıca Bakınız → Tanzimat Dönemi Gazeteleri

Tanzimat Dönemi’nde Roman

Bu döneme kadar bizim edebiyatımızda mesnevi, halk hikayesi olay çevresinde oluşan edebi metinlerimiz olduğundan sanatçılarımız Avrupa’daki romanlara çok da yabancılık çekmemişlerdir. Bu dönemde sanatçılarımız öncelikle yabancı dillerdeki romanları okumuş, onları özümsemiş ve sonrasında da Türkçemize tercüme etmişlerdir.

Tercüme romanlardan sonra zaten aşina olduğumuz roman örneklerini edebiyatımızda ilk kez Tanzimat Dönemi’nde görmekteyiz. Çeviri romanlardan sonra 1872 yılında Şemsettin Sami ilk yerli romanımız olan Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat’ı yazar. Yine bu dönemde daha çok romantizmin etkisiyle ortaya konulan romanlar teknik açıdan kusurlu olsa da edebiyatımızda ilk olmaları açısından önem arz eder.

• Telemak – Yusuf Kamil Paşa
• Taaşşuk-ı Tal’at ve Fıtnat – Şemsettin Sami
• İntibah – Namık Kemal
• Cezmi – Namık Kemal
• Araba Sevdası – Recaizade Mahmut Ekrem
• Karabibik – Nabizâde Nâzım

❤️ Daha Fazla Bilgi İçin Ayrıca Bakınız → Tanzimat Dönemi’nde Roman

Tanzimat Dönemi’nde Şiir

1.Dönem Tanzimat Edebiyatında Şiir

Sanat toplum içindir görüşünü benimsediler.

Dilde sadeleşmeyi ve ölçüde heceyi savundular ancak uygulayamadılar.

Fransız şairlerden esinlenerek şiire “hürriyet, vatan, adalet, hak” gibi kavramları soktular.

Eski nazım şekilleriyle yeni kavram ve duyguları işlediler.

Divan edebiyatını eleştirip halk edebiyatını savundular.

Şiire bir başlık verip şiirde noktalama işareti kullandılar.

Şairler: Namık Kemal, Ziya Paşa, Şinasi.

2.Dönem Tanzimat Edebiyatında Şiir

“Sanat için sanat” görüşünü benimsediler.

Sosyal konulardan çok, bireysel konuları ele aldılar.

Birinci kuşak şairlerine göre daha ağır bir dil kullandılar.

Birinci kuşağın mücadeleci kişiliğine karşılık bu devre sanatçıları biraz içe dönük ve uyumlu bir kişiliğe sahiptirler.

Şiire yeni nazım biçimleri kazandırdılar ve aruzu kullanmaya devam ettiler.

Şairler: Abdülhak Hamit Tarhan, Muallim Naci, Recaizade Mahmut Ekrem 

❤️ Daha Fazla Bilgi İçin Ayrıca Bakınız → Tanzimat Dönemi’nde Şiir

Tanzimat Dönemi’nde Hikaye

• Daha önce edebiyatımızda yer alan anlatmaya bağlı metinlerden edindiğimiz tecrübeyle Batı’dan alınan yeni hikaye tekniğine kolayca uyum sağlanır.
• Konular daha çok günlük yaşamda, tarihten ve ahlaki problemlerden oluşmaktadır.
• Meddahlığın etkisi ilk hikayelerimiz üzerinde etkili olmuştur.
• Romantizm akımının tesiri görülür.
• Sanatçıların hikayelerinde kendi duygu ve düşüncelerini yansıtmaları nedeniyle bu dönem hikayeleri kusurludur.
• Ahmet Mithat Efendi, Letaif-i Rivayat eseriyle ilk hikaye örneğini vermiştir.
• Samipaşazade Sezai “Küçük Şeyler” adlı kitabıyla batı tekniğine sahip ilk hikaye örneğini verir.

❤️ Daha Fazla Bilgi İçin Ayrıca Bakınız → Tanzimat Dönemi’nde Hikaye

Tanzimat Edebiyatı PDF + Video (Deniz Hoca)

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “AYT Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Tanzimat Dönemi Edebiyatı PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF