“Anlamlarına Göre Fiiller“e geçmeden önce konunun temel yapısını kavramak adına “Fiil nedir?” sorusunun cevabını kısaca hatırlatmak faydalı olacaktır. Varlıkların bir zaman ve mekan kapsamı dahilinde bulundukları her türlü hareket, durum, oluş ve kılışları bildiren sözcüklere fiil denir.
Fiiller mastar eki olan «-mek, -mak» ekini alırlar.
Fiiller olumsuzluk eki olan «-me, -ma» ekini alırlar.
- Anlat-
- Gel-
- Sev-
Fiilleri, içeriklerine yani anlamlarına göre filleri iş(kılış), oluş ve durum olmak üzere üç başlıkta inceleyebiliriz.
Anlamlarına Göre Fiiller (Fiilde Anlam)
A. İş (Kılış) Fiilleri
Eylemde belirtilen hareketin bir özne tarafından yapıldığını ve bu hareketten etkilenen bir nesnenin bulunduğu fiillere “İş/Kılış Fiilleri” denir. İş – kılış fiillerinin özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:
⇒ Yapılan işten etkilenen bir nesne olduğundan geçişli fiillerdir.
⇒ İş kılış fiilleri, “Neyi, kimi, ne” sorularına cevap verir.
⇒ Fiilin önüne “onu” sözcüğü getirildiğinde anlamlı bir ifade oluşur.
Örneğin; “Boyamak” sözcüğünü ele alalım. Cümle içinde kullanıldığında boyama işini yapan bir özne bulunur. Ayrıca boyama işinden etkilenecek, yani boyama işleminin yapılacağı bir nesne de bulunur. Bunu bir cümle üzerinden daha da somut hale getirelim:
İş Fiilleri Örnekler
- Babam evin duvarlarını boyamıştı. (Boyama eylemini yapan=Babam. Boyama işinden etkilenen nesne(neyi boyamıştı?)=Evin duvarlarını / Onu boyamıştı.)
- Şampiyonluk maçını tekrar seyretti. (Seyreden kim?=O. Neyi seyretti?:şampiyonluk maçını / Onu seyretti.)
Aşağıda yer alan fiiller bir özne tarafından hareketin yapıldığını ve bu hareketten etkilenen bir nesnenin bulunduğunu ifade eder. Bu nedenle bu fiillere “iş-kılış fiilleri” denir. Bu fiillere yönelttiğiniz “Neyi, kimi, ne” sorularına cevap alabileceğinizden ve önüne getirdiğiniz “onu” sözcüğünün anlamlı bir ifade oluşturmasıyla iş fiilleri olduğunu anlayabiliriz.
Besle(mek), gör(mek), çevir(mek), yaz(mak), öğret(mek), ısır(mak), ıskala(mak), boz(mak), sür(mek), al(mak), sula(mak), söyle(mek), uç(mak), giy(mek), ser(mek), sat(mak), yıka(mak), dinle(mek), katla(mak), parçala(mak), sev(mek), çek(mek)…
B. Durum Fiilleri
Eylemde belirtilen hareketin bir özne tarafından yapıldığı fakat yapılan bu hareketten etkilenen nesnenin bulunmadığı fiillere “Durum Fiilleri” denir. Dolayısıyla bu fiillere nesneye ihtiyaç duyulmayan eylemler dememiz mümkündür.
⇒ Yapılan işten bir nesne etkilenmediği için geçişsiz fiillerdir.
⇒ Durum fiilleri, “Neyi, kimi” sorularına cevap vermez.
⇒ Nesne alamadıklarından bu fiillerin önünü “onu” sözcüğü getirilemez.
Örneğin “Bu yıl da turizmde beklenen rakamlara ulaşılmayacağından korktu.” cümlesini ele alalım. Bu cümlede hareketi ifade eden yani fiil olan sözcük “korktu”dur. “Korktu” fiilini yapan özne belli olsa da bu eylemden etkilenen bir nesne bulunmamaktadır. “Korktu” fiiline “Neyi, kimi” sorularını yöneltemeyiz ve önüne “onu” sözcüğünü getiremeyiz.
Durum Fiilleri Örnekleri
- Sınıfta sessizlik olmayınca öğretmen çok kızdı. (Kızan kim?=Öğretmen. Neyi, kimi kızdı?= Bu sorulara cevap alamamaktayız.)
- Haberi alınca odada sessiz adımlarla yürüdü. (Yürüyen kim?= O. Neyi, kimi yürüdü?= Bu sorulara cevap alamadığımızdan geçişsizdir.)
Sevin(mek), ağla(mak), gül(mek), üşü(mek), yapış(mak), somurt(mak), tiksin(mek), uyu(mak), titre(mek), kal(mak), bak(mak), bağır(mak), bas(mak), gücen(mek), dur(mak), yüz(mek), koş(mak), kork(mak), yağ(mak), otur(mak), git(mek), gel(mek)…
C. Oluş Fiilleri
Eylemde belirtilen değişikliğin zaman içinde kendiliğinden gerçekleştiğini ifade edenlere “Oluş Fiilleri” denir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, fiildeki hareketin kendi kendine zaman içinde gerçekleşiyor olmasıdır.
Örneğin; “Bayatlamak” fiili ele alındığında buradaki söz konusu hareketin gerçekleşmesinde herhangi bir varlığa gereksinim duyulmaz. “Bayatlama” eylemi, zaman içerisinde kendiliğinden gerçekleştiğinden herhangi bir özneye ihtiyaç duymaz ve herhangi bir nesneyi etkilemez. Bu türdeki eylemler “Oluş Eylemleri” olarak adlandırılır.
⇒ Herhangi bir nesneyi etkilemediklerinden geçişsiz fiillerdir.
⇒ “Neyi, kimi” sorularına cevap vermez.
⇒ Fiilin önüne “Onu” sözcüğü gelmez.
Oluş Fiilleri Örnekleri
- Zamanla o da babasına benzedi. (Benze(mek) başkasının müdahalesiyle değil ancak kendi kendine gerçekleşen bir eylemdir. Ayrıca “neyi, kimi” sorularına cevap alamadığımızdan fiil geçişsizdir.)
- Dolaba koymayı unuttuğumuz peynirler çürümüş. (Çürü(mek) oluş fiilidir çünkü bu eylemin gerçekleşmesi kendi kendine olabilecek bir süreç gerektirir. Ayrıca “neyi, kimi” sorularına cevap alamadığımızdan fiil geçişsizdir.)
Büyü(mek), küçül(mek), bayatla(mak), körel(mek), sarar(mak), sol(mak), sız(mak), karar(mak), piş(mek), sön(mek), gürleş(mek), morar(mak), paslan(mak), küflen(mek), yeşer(mek)…
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Türkçe Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ Anlamlarına Göre Fiiller PDF / Slayt
⇒ Deniz Hoca Edebiyat PDF Notlar
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat