Anlatımın Oluşumu

Metinler kendi içerisinde çeşitli başlıklara ayrılır. Ancak başlık ne olursa olsun, metin türü ne olursa olsun her metin kendi içerisinde anlam bütünlüğü oluşturmak zorundadır. Anlam bütünlüğünün oluşmadığı metinler, anlatım açısından sıkıntılar barındırmaktadır.

Anlatımdaki bu bütünlük dil bilgisi kurallarına bağlı olarak sağlanırken aynı zamanda anlamların cümle içerisinde bağlantılı olması ve bütünlük oluşturması da önemlidir. Metinde dil bilgisi kurallarıyla sağlanan birliğe “bağlaşıklık” , metin içerisindeki anlam bağlantılarına da “bağdaşıklık” denir. Bağlaşıklık ve bağdaşıklık konularına dikkat edilmeden oluşturulan cümleler anlatım bozukluğuyla karşı karşıya kalacaktır.

Bağdaşıklık: Anlam bağlantılarının uyumlu bir şekilde cümle içerisinde kullanılmasıydı. Yani cümlenin tutarlı olması, mantıksal düzene sahip olmasıdır. Bu özelliklerden yoksun cümle anlatım bozukluğu oluşturur.

Ahmet’in bir sene boyunca derslerde uyuması, sınıfta kalmasını sağladı.

Bu cümlede “sağlamak” kelimesi anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Çünkü sağlamak olumlu bir konu için kullanılırken burada olumsuz bir durumu belirttiği için yanlış kullanılmıştır. “Neden oldu” kelimeleri doğru bir kullanım olacaktır.

Bu sene Pendikspor kesinlikle şampiyon olabilir.

Burada “kesinlikle” ve “olabilir” kelimeleri tutarsızlık oluşturmuştur. Kesinlik ifade eden bir sözcükten sonra ihtimal bildiren “olabilir” anlatım bozukluğuna yol açmıştır.

Eğer arabayı dikkatsiz kullanırsan kaza yapar ölebilirsin hatta yaralanabilirsin. 

Bu sözcükte de ilk önce “ölmek” sözcüğü kullanılıp devamında aynı eyleme devam edilirsen ölümün ötesinde “yaralanabilmek” kelimesi kullanıldığından mantık hatası yapılıp anlatım bozukluğu oluşmuştur.

Bağlaşıklık: Metin içerisinde oluşturulan cümlelerin, cümle içerisinde kelimelerin yan yana getirilirken dil bilgisi kurallarına uyulmasına “bağlaşıklık” denir. Bağlaşıklık kuralına uyulmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

Arkadaşlarımı arkalarından vurmadım, aksine  yardımcı oldum.

Bu cümlede ikinci yüklem olan “oldum” fiilinin nesnesi eksik olduğundan anlatım bozukluğu ortaya çıkmıştır. İkinci cümlede “onlara” dolaylı tümleci getirilerek anlatım bozukluğu giderilebilir.

Arkadaşlarıyla gezmeyi her zaman, ders çalışmayı ise hiçbir zaman sevmezdi.

Yüklem eksikliğinden kaynaklı bir anlatım bozukluğu vardır. Birinci cümle sonuna “sever” yüklemi getirilerek anlatım bozukluğu giderilebilir.

Bağdaştırma: kelimelerin yan yana getirilerek yeni bir anlam oluşturacak şekilde kullanımına “bağdaştırma” denir. Bağdaştırma “alışılmış bağdaştırma” ve “alışılmamış bağdaştırma” olarak ikiye ayrılır.

1. Alışılmış bağdaştırma: Bu bağdaştırmada birbiriyle uyumlu, söylenmesi alışkanlık haline gelen kelimeler yan yana getirilerek kullanılır: Ölü canlar, soğuk havalar, yağmurlu geceler…
2. Alışılmamış Bağdaştırma: Yan yana söylenmesi alışkanlık haline gelmemiş, uyumsuz kelimelerin bir arada kullanılmasıdır: Dilsiz arabalar, yanık masalar…

Bağlam: Kelime veya cümlelerin, metinde bulundukları yere göre anlamlar kazanmasına “bağlam” denir.

Yazın, güneş altında gözlerim çok ağrıdı.

Aradığın kalem masanın gözünde olabilir.[/highligh]