Betimleyici Anlatım (Betimleme Nedir?) – Özellikleri Nelerdir?

Bu anlatım türüne öncelikle “Betimleme nedir?” sorusuyla başlayalım. Resim çizer gibi sözcüklerle bir görüntünün okuyucunun kafasında canlandırılmasına betimleme denir. Yazar, okuyucunun kafasında görüntüyü oluşturmak için sözler ile tasvirler oluşturmaya çalışır. Metnin içinde geçen yerlerin ve nesnelerin görüntülerini, okuyucunun zihninde canlandırmayı amaçlayan anlatıma ise betimleyici anlatım denir. 

Betimleme yapılırken varlıkların ilgi çekici özellikleri vurgulanarak anlatılır. Yazar fotoğraf çeker gibi görüntüyü alır ve okuyucuya aktarır. Betimlemenin başarısına göre de okuyucunun kafasında yazarın tasvir ettiği görüntü canlanabilir. Yazar görüntülerin tasvirini yaparken tüm duyulardan yararlanabilir ancak tasvirlerde esas olan görüntüler olduğundan görme duyusu çok daha ön plandadır.

Betimleyici Anlatımın Özellikleri

• Görselliğin ön plana çıktığı bir anlatım türüdür.
• Betimleyici anlatımda gözlem ön plana çıkmaktadır.
• Anlatımlarda iç ve dış anlatımlar yapılır.
• Tasvir yapılırken sıfatlardan bolca yararlanılır.
• Tasvirler yapılırken varlıkların ayırıcı ve dikkat çekici yönleri vurgulanır.
• Öyküleyici anlatımla birlikte kullanılır.
• Bu anlatım biçimi daha çok roman, hikaye, tiyatro gibi türlerde kullanılır.
• Betimleyici anlatım “Açıklayıcı, Sanatsal, Ruhsal ve Fiziksel” olmak üzere dört başlıkta incelenir.

Betimleme Çeşitleri

a) Açıklayıcı Betimleme

Gözlem yoluyla varlıkların özelliklerinin olduğu gibi okuyucuya aktaran betimleme türüdür. Bu tasvir türünde amaç bilgi vermektir. Yazar açıklayıcı betimlemede kendi kişisel düşüncelerine ve duygularına yer vermez, varlıkları olduğu gibi aktarmaya çalışır. Açıklayıcı tasvirlerde kesinlikle nesnel bir tavır olmak zorundadır.

b) Sanatsal (İzlenimsel) Betimleme

Bu tür tasvirlere izlenimsel betimleme de denir. Sanatsal betimlemede varlıkların görünüşleri olduğu aktarılmaz, varlıkların yazarda bıraktığı izlenimler ön planda tutulur. Yazar görüntülerin tasvirini yaparken kendi duygu ve düşüncelerini de aktarır. Sanatsal kaygı ve düşüncelerin ön planda olduğu metin türlerinde yani roman, hikayelerde bu betimlemeler kullanılır. İzlenimsel betimleyici anlatımda öznellik ön plandadır. Bu betimleme türü daha çok sanatsal metinlerde tercih edilir.

Bundan sonraki ruhsal ve fiziksel betimleme, bazı kaynaklarda kişi (portre) betimlemeleri olarak kabul görmektedir. Ancak biz genel olarak betimlemeleri dört başlık halinde inceleyeceğiz.

c) Ruhsal Betimleme

Bireyin iç dünyasının anlatıldığı, kişin ruhsal durumunun tasvir edildiği betimleme çeşididir. Bu tür betimlemelerde daha çok kişinin ruhsal durumu ve karakteri tasvir edilir. Kişinin hareketlerine göre de bir ruhsal tasvir yapılabilir. Bu betimleme çeşidinde kişilerin iç dünyası, duyguları, düşünceleri, zevkleri ve alışkanlıkları anlatılmaya çalışılır. Bu tür tasvirlerde kişinin tahlili yapılır. Bu tür betimlemelere ruhsal portre adı da verilmektedir.

d) Fiziksel Betimleme

Bireylerin dış görünüşlerinin tasvir edildiği tasvir çeşididir. Fiziksel betimleyici anlatım biçiminde kişinin belirgin özellikleri ön plana çıkarılarak vurgulanır. Bu betimlemede yazar kişiyi nesnel olarak olduğu gibi tasvir edebilirken aynı zamanda kişinin kendinde bıraktığı izlenimleri de tasvir edebilir. Bu bakımdan fiziksel betimleme açıklayıcı ya da sanatsal tasvir türünde yapılabilir. Bu tür tasvirlere fiziksel portre de denilmektedir.

Betimleyici Anlatım Örneği

İstanbul’un en eski sokaklarından biri burası. Evler sırt sırta, bir dayanışma içinde gelmişler bugüne dek. Menekşeler, balkondan balkona konuşuyor, ahşap evlerdeki ayak seslerinden ev halkının ne yaptıklarını anlamaya çalışıyorlar. Açık pencerelerden mahalleye dolan yemek kokusunu rüzgâr alıp götürüyor, yerini karanfil kokuları alıyor.

⇒ Anlatım Türleri I Betimleme Örnekleri ⇐