Cümle Türleri

A) Anlamlarına Göre Cümleler

1) Olumlu Cümle

Ele alınan yargının gerçekleştiği, gerçekleşmekte olduğu ya da ileride gerçekleşeceğinin ifade edildiği cümlelere “Olumlu cümle” denir.

• Sonunda beklediğimiz güzel haber bize ulaştı.

DİKKAT! Bir cümlede ifade edilen yargının hoşa gitmeyen bir durum içermesi o cümlenin olumsuz olduğunu göstermez.

• Son günlerde havalar iyice soğudu.

DİKKAT! Bazı cümlelerde yüklem şekil olarak olumsuz görünse de anlamca olumlu olabilmektedir. Bu tür cümlelere “Anlamca olumlu, biçimce olumsuz” cümleler denir.

• Sen ararsın da ben gelmez miyim?

2) Olumsuz Cümle

Cümlede ifade edilen yargının gerçekleşmediğini ya da ilerleyen zamanlarda gerçekleşmeyeceğinin ifade edildiği cümlelere “Olumsuz cümle” denir.

• Verdiğimiz yemek siparişi evimize gelmedi.
• Zannettiğinizin aksine o iyi biri değil.

DİKKAT! Bazı cümlelerde yüklem şekil olarak olumlu görünse de anlamca olumsuz olabilmektedir. Bu tür cümlelere “Anlamca olumsuz, biçimce olumlu” cümleler denir.

• Bu hayatı ne sen ne de ben hak ettik. (Hak etmedik)
• Söylenecek söz mü şimdi bu? (Söylenmemesi gereken söz)

3) Soru Cümlesi

Cevap almak, bilgi edinmek ve herhangi bir kuşkuyu gidermek amacıyla oluşturulmuş olan cümlelere “Soru cümlesi” denir.

• Bugün yağmur yağacak mı?

DİKKAT! Bazen soru cümleleri herhangi bir cevap almak için değil çeşitli anlamlar ifade etmek için oluşturulabilir. Bu tür cümlelere “Sözde soru cümlesi” denir.

• Bu iyiliklerini hiç unutur muyum?
• Siz benim neler çektiğimi nereden bileceksiniz?

4) Ünlem Cümlesi

Seslenmenin, çağırmanın yer aldığı ve aynı zamanda “sevinç, korku, heyecan, üzüntü, hayret, coşkunluk, acıma, kızgınlık” ifade eden ve vurgu/tonlamanın esas olduğu cümlelere “Ünlem cümlesi” denir.

• Eyvah, defterimi evde unuttum!
• Off yine sınavı geçemedik!
• Ne kadar güzel bir gün!

Ayrıca Bakınız ⇒ Anlamına Göre Cümleler

B) Yüklemin Türüne Göre Cümleler

Cümleler yükleminin türüne göre isim ve fiil olmak üzere ikiye ayrılırlar.

1) Fiil Cümlesi
Yüklemi çekimli fiil olan cümleler, fiil cümlesidir.

• Kürek çekmekten vazgeçmiştim.
• Rüzgar gitgide artıyordu.

2) İsim Cümlesi
Yüklemi isim soylu bir sözcük olan cümlelerdir. İsimler ekfiil alarak yüklem olurlar.

• Bu sandık milyonlar değerindeymiş.
• Benim hayatımı değiştiren bir kitaptı.

Ayrıca Bakınız ⇒ Yüklemin Türüne Göre Cümleler

C) Yüklemin Yerine Göre Cümleler

1)Kuralları Cümle
2)Devrik Cümle
3)Eksiltili Cümle

2. Devrik Cümle

Yüklemin cümlenin sonunda değil de ortasında ya da başında kullanıldığı cümlelere “Devrik Cümle” denilmektedir.

• Aynı hafta tayinim çıktı Ankara’ya.
• Yaz tatilinde buraya gelecek Kenan.

3. Eksiltili Cümle

Yüklemi bulunmayan ve yargının ne olduğu okuyucuya bırakılan söz öbeklerine “Eksiltili Cümle” denir.

• Öğretmen sınav kağıtlarını dağıttı ve sınıfa dönüp…
• Sokaklarda bir yerlere yetişme telaşı içinde olan insanlar…

Ayrıca Bakınız ⇒ Yüklemin Yerine Göre Cümleler

D) Yapısına Göre Cümleler

Tek bir yargıyı, düşünceyi bildiren tek bir yüklemden oluşup içinde “Fiilimsi, ki bağlacı, -se, -sa şart kiplerini” barındırmayan cümlelere “Basit cümle” denir.

• Yağmurlu havalarda dışarı çıkmazdı.
• Dostluğumuz bir ömür sürsün.

2. Birleşik Cümleler

Tek bir yüklemi ve bu yükleme bağlı en az bir yan cümleciği bulunan cümlelere birleşik cümle denir.

Cümlenin temel yargısı dışında bir veya birkaç̧ yargısı daha bulunur.  Bazen fiilimsi, alıntı cümle, “ki” bağlacı ve şart eki bu yargıyı oluşturabilir.

a) Girişik Birleşik Cümle

Fiilimsiler yardımıyla temel cümleye yan cümleciklerin eklenmesine “Girişik birleşik cümle” denir.

• Okula giderken cüzdanını düşürmüştü.
• Yan yatan geminin mürettebatı kurtarıldı.

b) İlgi Cümleleri (Ki’li Birleşik Cümle)

Yan cümlecik ile temel cümle arasında “ki bağlacı”nın bulunduğu cümlelerdir.

• Ders çalışmıyor ki sınıfı geçsin.
• Sonradan anladım ki o günler mutluymuşum.