Dilin İşlevleri Nelerdir? Dilin İşlevleri Örnekleri

Öncelikle “Dilin işlevleri” konusu hakkında ayrıntılı bilgi vermeden biraz dil ve iletişimden bahsetmek gerekiyor. İnsanlar arasında yüzyıllardır iletişimi, onların anlaşmasını sağlayan en etkili araç olarak karşımıza dil çıkmaktadır. Aynı zamanda dil, insanoğlunun bugünkü seviyesine ulaşmasını da sağlamıştır.

Günlük hayatımızın büyük bir kısmını dili kullanarak geçiririz. Ancak kullanım sırasında dil, amaca göre farklılık gösterebilmektedir. Öğrencisine metni okumasını söyleyen öğretmen ile bir dinletide şiir okuyan birinin dili kullanım şekli aynı olmayacaktır. Ya da işçisine inşaatın ne durumda olduğunu soran müteahhit ile Türkçenin fonetiğiyle ilgili ders anlatan profesörün dili kullanım  şekli farklı olacaktır. Yani dilin sadece tek bir biçimde yani tek bir işlevde kullanılması mümkün değildir. Her mesajın amacı farklı olduğundan dil de aşağıdaki işlevlerde kullanılmaktadır.

Dilin İşlevleri

Şimdi de yukarıda sıraladığımız dil işlevlerini örneklerle açıklayalım:

1. Göndergesel İşlev

Eğer dil, bir konuda bilgi vermeyi amaçlayacak şekilde kullanılıyorsa buna göndergesel işlev denir. Dil; bilgi vermek, bir konuda açıklama yapma amacıyla kullanıldığında nesnel bir anlatımla kullanılır. Göndergesel işlevde nesnellik vardır ancak mecazlı kelimeler kullanılmaz.

Örnek

Bilgisayarınızı tamamen kapatmadan önce fişi çekmeyiniz. Bilgisayar çalışırken harddiskin zarar görmemesi için yerinden oynatmayınız…

Yukarıdaki ifadeler göndergesel işleve örnektir. Kullanım kılavuzları, özetler, bilimsel bildiri vb. anlatımlar bu işlevde kullanılır.

2. Heyecana Bağlı İşlev

Öznel ifadelerle kurulan bu anlatımda anlatıcının duygu ve düşünceleri ifade edilir. Gönderici kendi duygularını, sevinçlerini, üzüntülerini, heyecanlarını özellikle mektup, şiir, eleştiri yazıları, deneme gibi türlerde dilin heyecana bağlı işlevinden yararlanarak aktarır.

Örnek

İlk görev yerim olan ilçeyi ve öğrencilerimi hiçbir zaman unutamadım. 

3. Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi

Adından da anlaşılacağı gibi “Alıcıyı harekete geçirme işlevi” ileti sonrasında karşı taraftaki kişinin davranışlarında bir değişiklik oluşturmayı amaçlar. Özellikle siyasi söylemlerde, el ilanlarında, reklamlarda bu işlevden yararlanılır. Bu işlevde emir, rica ve istek bulunur.

Örnek

Çıkarın kağıtları, yazılı yoklama yapacağım.

4. Kanalı Kontrol İşlevi

İletişim kanalını denetleme, iletinin karşı tarafça doğru bir şekilde aktarılıp aktarılmadığını kontrol etmek amacıyla kullanılan dil işlevi kanalı kontroldür. Soru cümleleri bu işlevde kullanılmaktadır.

Örnek

Ödevlerinizi yaptınız mı?

Sesimi duyan var mı?

5. Dil Ötesi İşlev

İletişim sırasında aktarılan mesaj yani ileti, dille ilgili bilgi içeriyorsa dil ötesi işlev kullanılmıştır. Bu işlevde dili anlamak, dili incelemek ve kurallarını aktarmak amacı vardır.

Örnek

Türkçede iki çeşit ek vardır: yapım eki ve çekim eki.

Türkçe sondan eklemeli bir dildir.

6. Şiirsel İşlev

Bir anlam ifade etmekten çok karşı tarafta estetik bir zevk uyandırmayı amaçlayan, mecazlı bir anlatım taşıyan ifadeler şiirsel yani sanatsal işlevde kullanılmıştır. Şiirsel işlevde öznellik ağır basar.

Örnek

Ne hasta bekler sabahı,
Ne taze ölüyü mezar.
Ne de şeytan, bir günahı,
Seni beklediğim kadar.

Necip Fazıl Kısakürek’in bu şiirinde amaç bir bilgi vermekten çok okuyucuda farklı çağrışımlar oluşturabilmektir. Bu nedenle dil şiirsel işlevde kullanılmıştır.

Ayrıca Bkz – > DİL İŞLEVLERİ VİDEOSU