Bildiğiniz gibi canlı ya da cansız tüm varlıkların ve kavramların isimleri yerine geçen sözcüklere zamir denir. Ancak zamirlerin bu isimlerin yerini yalnız başlarına karşılamaktan ziyade bir cümle içinde bağlama göre isimlerin yerine geçerler. Cümle içinde kişileri karşılayan zamirler de şahıs zamiri olarak adlandırılır. Bu dersimizde şahıs zamirlerinden pekiştirilmiş bir şekilde daha güçlü ifadeye sahip olan “Dönüşlülük zamiri ve özellikleri ile örneklerini” ele alacağız.
Dönüşlülük Zamiri Nedir?
Yüklemde belirtilen eylemi gerçekleştiren ve aynı zamanda bu eylemlerden etkilenen yani yapılan işin kendine döndüğünü belirten zamirlere “Dönüşlülük zamiri” denir. Dönüşlülük zamiri olan sözcük öz-asıl anlamında “Kendi”dir. Dolayısıyla bu zamirin bulunduğu cümlelerde işi yapan kişi ve bu işten etkilenen kişi aynı olacaktır. İşi yapan ve bu işten etkilenen kişiyi karşıladığından dolayı “Dönüşlülük zamiri kişi zamiri midir?” şeklinde sorunun cevabı da ortaya çıkmış olmaktadır. Dönüşlülük zamirleri çok daha güçlü ve pekiştirilmiş bir kişi zamiri olarak değerlendirilir.
Örnek bir cümle üzerinden konuyu detaylarıyla inceleyelim:
- Ben kendimle konuşuyorum
Yukarıdaki cümlede “Kendi” kelimesi işi yapan ve işin döndüğü kişiyi yani “ben”i karşılamaktadır. Konuşma eylemini yapan ve bundan etkilenen yine cümlenin öznesi olan “ben” olacaktır. “Kendi” zamirinin işlevini daha net görebilmek için bu cümleyi şu şekilde de ele alabiliriz:
- Ben benimle konuşuyorum.
Yukarıdaki cümlelere dikkat ederseniz “Kendi” zamirinin yerine şahıs zamirlerini rahatlıkla getirebilmekteyiz.
⇒ Türkçede zamirler (Birkaç istisna dışında) zamir eklerini alamazlarken dönüşlülük zamirleri iyelik eklerini alarak bir ismi karşılayabilir.
- Kendisinin bu işten haberi yoktu.
- Kendin ettin, kendin buldun.
⇒ Dönüşlülük zamiri olan “Kendi” sözcüğünü iyelik eklerini alan tüm şahıslarda şu şekilde sıralanabilir:
- Ben → Kendi-m
- Sen → Kendi-n
- O → Kendi ya da kendi-si
- Biz → Kendi-miz
- Siz → Kendi-niz
- Onlar → Kendi-leri
⇒ İyelik eki almadığı durumlarda isim tamlamasının tamlayanı olarak görev alabilir.
- Kendi sorumluluğunu bize yüklüyordu.
- Kendi arabanla işe gitmelisin.
- Evi kendi arsamızın üzerine inşa etmiştik.
⇒ Bir özneyle birikte aynı cümlede kullanılırsa pekiştirme görevini üstlenir.
- Ben kendim aldım bu arabayı.
- Siz kendiniz olayları buraya taşıdınız.
⇒ Kendi sözcüğünün varlığı Eski Türkçeye kadar gitmektedir. Eski Türkçede bu sözcük “Kentü” olarak kullanılmıştır. Aynı zamanda “Göktürk Kitabeleri”nde bu zamirin (Örneğin “kentü bodunum” şeklinde) yer yer kullanıldığını görebiliyoruz.
Dönüşlülük Zamiri Örnekleri
- Kendinizde bir hata görmüyorsunuz.
- Fiyatlar yükselince projeyi kendileri tamamlayacakmış.
- Böyle gidersene kendine zarar verecek.
- Bu durumu kendime kabul ettiremedim.
- Akşam yemeğini kendim yaptım.
- Bir sorun olmayacağını sen kendin söyledin.
- Kendileri teşrif etmediler yemeğe.
- Başvuraya sen kendin gitmelisin.
- Bugünlere gelebilmek için kendim mücadele verdim.
- Ben kendi başıma tatile çıktım.
- Kendine nasıl bir zarar verdiğinin farkında değil.
- Oraya gidince kendimize ev alacağız.
- Maç sonunda tüm hatanın kendinde olduğunu söyledi.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ Türkçe Ders Notları
⇒ Zamirler
⇒ Belgisiz Zamirler