Edat (İlgeç) Nedir? Edat Çeşitleri ve Edat Örnekleri

Türkçede genel olarak “isim ve fiil” olmak üzere iki farklı sözcük türü vardır ancak isim soylu olan birçok sözcük türü de bulunmaktadır. Birçoğumuzun günlük hayatta sıklıkla kullandığı ancak hakkında fazla bilgi sahibi olmadığı “Edatlar”, cümle içerisinde önemli bir anlamsal değer taşıyan sözcüklerdir. TYT Türkçe için de önemli bir başlık olan edatlar hakkında detaylı bilgiye geçmeden önce  “Edat nedir?” sorusunun cevabını vermek isteriz.

Edat Nedir?

Tek başına  herhangi bir anlam taşımayan, ancak cümle içerisinde kullanıldıklarında diğer isimlerle ya da isim soylu kelimelerle bağlantılı bir şekilde anlam ilgisi kurulabilen sözcüklere “Edat”  ya da “İlgeç” denir.

Tanımda da belirtildiği gibi edatların anlam kazanabilmeleri, öge oluşturabilmeleri için cümle içinde kullanılmaları gerekmektedir. Edatlar cümle içerisinde isimlerle, sıfatlarla, zamirlerle bir edat grubu oluşturabilir. Bu bakımdan isim ve fiil gibi sözcüklere asıl kelimeler, edatlara ise yardımcı kelimeler denilmektedir.

Başlıca edatlar ise şunlardır: için, ile, gibi, kadar, göre, doğru, başka, dolayı, beri, ötürü, öte, yana, itibaren, nazaran, sanki, üzere, rağmen, sadece, yalnız, dek, karşı, karşın, dolayı, ancak…

Edat Özellikleri

→ Tek başlarına bir anlam ifade etmezler.

→ Genellikle kendilerinden önceki kelimeyle bir anlam bağlantısı kurar.

→ Cümledeki sözcükler arasında benzerlik, neden, amaç, eşitlik, yön gibi çeşitli anlam ilişkileri kurar.

→ Başka sözcüklerle kelime grubu kurarak sıfat ve zarf görevinde kullanılabilirler.

→ Edatlar cümleden çıkarılırsa cümlenin anlamı bozulur ya da daralır.

Edat Çeşitleri ve Edat Örnekleri

Edatlar cümle içerisinde kullanım şekillerine ve kattıkları anlamlara göre sınıflandırılır. Başlıca ilgeçler ve cümle içerisinde üzerlerine aldıkları anlamlar şu şekilde:

Gibi

En çok kullanılan edatlardan biri olan “Gibi” cümle içerisinde genellikle “benzerlik” anlamıyla kullanılır. Aynı zamanda cümle içerisinde nesnelerin, kişilerin karşılaştırılması amacıyla kullanıldığını da görüyoruz. Bunların dışında kullanım şekilleriyle ilgili  edat örnekleri aşağıda yer almaktadır.

Senin gibi birisini daha önce hiç görmedim. (Karşılaştırma)

Zenginler gibi para harcıyordu. (Benzetme)

Eve geldiği gibi bilgisayarı açtı. (Acelecilik)

☞ Gibi edatıyla aynı manada ve görevde “denli, misali, üzere” edatları da kullanılabilir.

* Bu sözcük eski Türkçede “bigi” şeklinde kullanılmıştır.

İle

En çok kullanılan ilgeçlerin başında yer alan bir başka edat da “İle”dir. Cümlede beraberlik ve vasıta(araç) anlamlarıyla kullanılır. Bunun yanı sıra cümle içerisinde “Neden-sonuç, zaman” anlamlarıyla da kullanılabilir.

İle ilgeci bir kelimeye kolay bir şekilde eklenebilir. Bir kelimeye eklenmesiyle birlikte kullanımı “-le, -la” şekilleriyle olur.

Bisikletle sahilde dolaştık. (Vasıta)

Teyzemle tatile gittik. (Beraberlik)

Çok çalışma ile bu dersin üstesinden geldi. (Neden-sonuç)

Odunları kibrit ile tutuşturduk. (Araç)

Okulların bitmesiyle herkes tatile gitti. (Zaman)

Kadar

Bu ilgeçlerin en önemli kullanım şekli miktar belirtmesi ve karşılaştırma yapmasıdır.

Onun kadar çalışkanını görmedim. (Karşılaştırma)

Anne kadar sıcak kanlı biriydi. (Benzetme)

Ben gelinceye kadar sessizce oturun. (Zaman)

Güneşin doğmasını 30 dakika kadar bekledik. (Yaklaşıklık)

Kaplumbağa kadar yavaş yürüyordu.

☞ Uyarı: “Kadar” edatı cümle içerisinde sıfat, zarf, zamir ve eylemsilerle bir arada kullanılıp farklı görevler edinebilir.

Halbuki buraya gelirken ne kadar sevinmişti. (Zarf)

Bu kadar çiçeği nereden buldun? (Sıfat)

İçin

İçin ilgeci ve bununla birlikte “diye, dolayı, üzere” gibi edatlar cümle içerisinde amaç, sebep bildirirler.

Buraya gelmek için birçok şeyden vazgeçtim. (Neden vazgeçtim? = Amaç)

Yağmur yağdığı için ıslanmış. (Neden ıslanmış? = Neden-sonuç)

Güzel bir bölüm kazanabilmek için neler yapmazdım. (Karşılığında)

Yapılan bu çalışmalar millet için. (Aitlik)

Hastalığından dolayı sınavı kaçırmıştı

Göre

Cümle içerisinde “uygun, izafe, karşılaştırma, görüş ifade etme” gibi birçok anlamda kullanılabilir. Yine bu anlamlara yakın bir şekilde kullanılan diğer edatlar şunlardır: Nazaran, üzere.

Ona göre yaptığımız her şey yanlıştı. (Görüş)

Diğerine göre daha zayıftı. (Karşılaştırma)

Arabaya göre bir lastik bulamamıştık. (Uygun)

Karşı

Yer, yön, zaman, karşılaştırma bildiren edatlardır.

Yüzünü ormana karşı dönmüştü. (Yer-yön)

Sabaha karşı büyük bir deprem olmuştu. (Zaman)

Güçlü rakibine karşı neler yapabileceği kimse tarafından kestirilememişti. (Zıtlık)

Ancak – Yalnız

Ancak ve yalnız sözcükleri cümle içerisinde farklı görevlerde kullanılabilir. Görev bakımından kullanım şekillerine göre en çok edat-bağlaç noktasında bir karışıklık yaşanır.

Dikkat! Eğer “Ancak-Yalnız” sözcükleri ama, fakat anlamlarında kullanılırsa bağlaç; sadece, bir tek anlamlarında kullanılırsa edattır.

Bu gece yalnız kitap okumak istiyorum. (Sadece -> Edat)

Okula geleceğim yalnız derslere girmek istemiyorum. (Ama -> Bağlaç)

Bu ancak sen yaparsın. (Sadece, bir tek -> Edat)

Tatile gidecektim ancak param yok. (Ama -> Bağlaç)

Başka

Başkanın edat oluşturabilmesi için -den başka şeklinde kullanılması gerekir. Vurguladıkları sözcüğün diğerlerinden ayrılışını ortaya koyar ve  “dışında, hariç” anlamı katar.

Parayı ödemekten başka bir çözüm yolu bulamadım.

Seni sevmekten başka bir şey yapmadım.

☞ Uyarı: Cümle içinde “başka” şeklinde kullanılırsa isim, sıfat ya da zamir olur.

Karşın-Rağmen

Karşılık, karşın, rağmen edatları aynı anlamda kullanılan edatlardır. Cümlede olması gerekenin zıddının yapıldığını ifade eder.

Ricasına rağmen onu evden almadı.

Bütün sınıfın gülmesine karşın o konuşmasına devam etti.

Sanki

Cümle içerisinde benzerlik, tahmin anlamlarında kullanılan ilgeçlerdir.

Sanki olaylar büyücek gibi. (Tahmin)

Sanki Atatürk’ün kendisiydi. (Benzerlik)

Doğru

Kendisinden önceki kelimenin “-e” hal ekini almasından sonra gelen “doğru” sözcüğü “-e doğru” şeklinde kalıplaşarak cümleye yer yön ve zaman anlamı katar.

Kahvaltısını yaptıktan sonra okula doğru yürümeye başladı.

Öğlene doğru atama haberi gelmişti.

Dikkat! “Doğru” sözcüğü cümle içinde kullanıldığı bağlama göre “isim, sıfat, zarf” görevi alabilir.

Doğru söze ne denir ki? (Sıfat)

Her zaman doğru söylerdi. (Zarf)

Bu işin doğrusunu o bilir. (İsim)

Edat Konu Anlatımı PDF + Video (Deniz Hoca)

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edat PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ Sözcük Türleri
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF