Fiil başlığı altında ele aldığımız “Ek Fiil”, hem okul derslerinde hem de sınavlarda karşımıza çıkabilecek önemli bir konu. İki önemli görevi olduğundan sınavda da karşımıza genellikle şu şekillerde sorular gelmekte: “1) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil kullanılmıştır? 1) Cümlelerde yer alan ek fiillerin hangisi farklı bir görevde kullanılmıştır?”
Hem bu soruların cevaplarını hem de ek fiil konu anlatımını bu yazımızda tüm detaylarıyla bulabileceksiniz.
Ek Fiil Nedir?
İsim kökenli sözcüklere gelerek onları yüklem yapan ya da basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı kip haline getiren eklere “Ek Fiil” veya bir diğer adıyla “Ek eylem” denir. “Ek fiil nedir?” sorusunun cevabı bu şekilde sadece bir başlık niteliğinde kalacaktır. Bu konunun iyi bir şekilde kavranabilmesi için yazımızı sonuna kadar okumalısınız.
Türkçe yazılmış eski metinler incelendiğinde bu fiillerin ilk başta “er-” şeklinde olduğu, sonra zamanla “er->ir->-i” şeklinde değiştiği görülmektedir. Bugün “i-(mek)” şeklinde bildiğimiz bu ek “i-di, i-miş, i-se, i-dir” gibi zaman ekleriyle beraber kullanılmaktadır.
Ek Fiil Örnekleri:
- Gelmiş + idi = Gelmişti
- Masa + idi = Masaydı
- Seviyor + imiş = Seviyormuş
- Kitap + imiş = Kitapmış
- Güzel + idir = Güzeldir
- Üzülüyor + ise = Üzülüyorsa
Ek Fiil Konu Anlatımı
Ek fiil, çok amaçlı kullanılan ve bazı noktalarda kilit bir görev üstlenen ekler olarak değerlendirilebilir. Yeri gelir bir isme gelerek onu yüklem yaparken yeri gelir basit zamanlı bir fiili birleşik zamanlı olarak çekimleyebilir. Ek fiilin görevlerini şu şekilde özetleyebiliriz:
1. İsim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem görevini almalarını sağlamak (Daha fazla bilgiye “Yüklem” konusuna bakarak ulaşabilirsiniz.)
- Yukarıdan düşen bardaktı. (Bardak isimdir ve eylem olmadığından yüklem görevinde kullanılamaz. Ancak “Bardak i-di” şeklinde ek fiil alarak cümlede yüklem görevinde kullanılmıştır.)
2. Basit çekimli fiillere gelerek onları birleşik çekimli fiil yapmak.
- Bu kitabı lise okumuştum. [Oku-muş(geçmiş zaman)-i(ek fiil)-di(hikaye)-m(şahıs eki)]
Ek Fiilin Görevleri
Şimdi ek fiilin bu iki görevini detaylı bir şekilde ele alalım. Konunun tüm ayrıntılarıyla kavranabilmesi için “Ek fiil örnekleri” de iyi bir şekilde incelenmesi gerekir.
1. İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak
Yüklemler cümle içinde yargı bildiren sözcükler olarak bilinir. Normal şartlarda bir ismin ya da isim soylu sözcüklerin (sıfat, edat, zamir…) cümlede yargı bildirmesi yani yüklem görevinde kullanılması mümkün değildir. Bu isim soylu sözcükler ancak bir ek fiil yardımıyla cümle içinde yargı bildirip yüklem olabilirler.
Ek fiiller dört farklı zamanla isimleri yüklem yapabilir:
- Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı
- Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı
- Ek Fiilin Geniş Zamanı
- Ek Fiilin Şartı
1. Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı
İsimlere ve isim soylu sözcüklere “i-” ek fiili ile “-di” geçmiş zaman ekinin eklenmesiyle oluşturulur.
- Ben o yıllarda Ankara’da öğrenciydim.
Yukarıda da görüldüğü gibi “öğrenci” sözcüğü isim olduğu halde yüklem olarak kullanılmıştır. Çünkü bu isme ek fiil getirilmiş ve bir yargı bildirmesi sağlanmıştır.
| İsim + | Ek fiil+ | Kip eki+ | Şahıs Eki |
| Öğrenci | -i | -di | -m |
Örnek Cümleler:
- O zamanlar buralar dutluktu. (dutluk idi)
- Sen sınıfın en zekisiydin. (zekisi idin)
- Biz de küçük ama şirin kasabamızda mutluyduk. (mutlu idik)
- Türkiye’nin en köklü ve eski kulübüydü. (kulübü idi)
- Temizlik ve yemek konusunda oldukça titizdiler. (titiz idiler)
Olumsuzu:
Ek fiilden önce “değil” sözcüğü getirilerek olumsuzu yapılır.
- Öğrenci değildim. (değil idim)
- O zamanlar bunun farkında değildiniz. (değil idiniz)
2. Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı
İsim soylu sözcüklere “i-” ek eylem ve “-miş” kipinin getirilmesiyle oluşturulur. Görülen geçmiş zamanda olduğu gibi kipte de “i-” ek eylem eki kaybolmaktadır.
- En sevdiği içecek çaymış.
Bu örnekte yüklem olarak kullanılan sözcük “Çay”dır. Ancak normal şartlarda bu sözcük isim olduğundan yüklem olarak kullanılmaz. Ek eylemle birlikte yargı bildirebilir ve yukarıdaki örnekte olduğu gibi yüklem görevinde bulunabilir.
| İsim + | Ek fiil+ | Kip eki+ | Şahıs Eki |
| Çay | -i | -miş |
Örnek Cümleler
- Selin lisedeyken sınıfın en çalışkanıymış. (Çalışkan imiş)
- Küçükken mahallenin yaramaz çocuğumuşum. (Çocuğu imişim)
- Sen eskiden pilotmuşsun. (pilot imişsin)
- Cumhuriyet öncesinde Ankara’da köylüymüşüz. (köylü imişiz)
- Apple’ın en son çıkan telefonuymuş. (telefonu imiş)
Olumsuzu:
- Takımının attığı gol değilmiş. (gol değil imiş)
- Biletler çok da pahalı değilmiş. (değil imiş)
3. Ek Fiilin Geniş Zamanı
İsim soylu sözcüklere gelerek onların her zaman gerçekleştiğini ifade eden ek fiilin geniş zaman kipi “-idir” şeklinde kullanılmaktadır. Ancak birinci ve ikinci teklik-çokluk çekimlerinde bu ek düşer ve sadece zamir kökenli ekler kullanılır. Bu durumu bir tablo üzerinden ele alalım:
1. Tekil = Güzelim (dir)
2. Tekil = Güzelsin (dir)
3. Tekil = Güzeldir
1. Çoğul= Güzeliz (dir)
2. Çoğul= Güzelsiniz (dir)
3. Çoğul= Güzeldir+ler / (-lerdir, -lardır)
- Çatıda bu gürültüyü yapan kedidir.
| İsim + | Ek fiil+ | Kip eki+ | Şahıs Eki |
| kedi | -i | -dir |
Örnek Cümleler
- Onun odasındaki tüm kutular kırmızı renktedir.
- Televizyondaki dizinin yapım yılı 2015′tir.
- Seni bir kez daha görebilme şansına sahip olduğum için mutluyum.(dur)
- Sen bu kabalığın nedeniyle yalnızsın.(dır)
Olumsuzu:
- Bu mevsimde oralar güzel değildir.
- Çalan telefon benim değildir.
4. Ek Fiilin Şartı
Diğerlerinden farklı olarak eklendikleri sözcükleri yüklem yapmaktan ziyade eklendikleri sözcük üzerinden cümleye bir şart anlamı katarlar.
- Eğer orası bankaysa ödemeyi mutlaka yapmanız gerekir. (banka ise)
Yukarıdaki örnekte “banka” ismine “i-se” şeklinde bir ek eylem gelerek cümleye şart anlamı katılmıştır.
Örnek Cümleler
- Haftaya orada isek sizlere haber veririz.
- Televizyon açıksa kapatmayı unutmayın.
- Haritada yollar kırmızıysa yola çıkmamalıyız.
- Sen de başarılıysan bu sınıfın durumunu tahmin edebiliyorum.
Dikkat! Yüklemi isim olan cümlelerde ek fiil yazılmadıysa da ek fiil varmış gibi kabul görür:
- Beni çok etkileyen bir kitap. (idir)
- Bu okulun tüm sınıfları başarılı. (dır)
2. Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Fiil Yapmak
Türkçede çekimli fiiller ya basit ya da birleşik zamanlı olmak üzere iki farklı şekilde oluşmaktadır. Basit çekimli fiillerde yalnızca bir kip bulunmaktadır ancak birleşik zamanlı fiillerde ise iki kip eki bulunmaktadır.
Örnek:
- Seviyordu. → Sevmek fiiline şimdiki zaman eki -yor ve görülen geçmiş zaman eki olan -du getirilmiştir. Bu tür durumlarda ikinci kip bir ek eylem(ki burada erimiş, kaybolmuştur.) yardımıyla birinci kipin üstüne gelebilmektedir. Bu sözcüğü şu şekilde inceleyebiliriz = sev-i-yor-i-di
Birleşik zamanlı fiillerde zaman kavramını ilk kip değil, ek fiili barındıran ikinci kip karşılamaktadır. Yine burada görüyoruz ki birleşik zamanlarda ek eylem erimiş ve kaybolmuştur.
Birleşik Zamanlı fiiller üç farklı şekildedir:
- Hikâye birleşik zamanlı fiiller
- Rivayet birleşik zamanlı fiiller
- Şart birleşik zamanlı fiiller
Şimdi bu birleşik zamanları ayrıntılı bir şekilde örneklerle inceleyelim.
1. Hikâye Birleşik Zamanlı Fiiller
Herhangi bir kip almış bir fiile ek fiil yardımıyla “-dI, -dU” görülen geçmiş zaman ekinin getirilmesiyle oluşturulan birleşik zamanlı fiillere “Hikaye birleşik zamanlı fiil” denir.
| Fiil + | Kip eki+ | Ek Fiil+ | Şahıs Eki |
| Gel | ecek | -idi | m |
Örnek Cümleler
- Sınavı bu tempoyla kazanamayacağını söylemiştim. (söyle-miş-i-di-m)
- Kenarda oturmuş konuşmalarımı not alıyordu. (alı-yor-i-di)
- En çok da sahilde beraber yürümemizi severdi. (sev-er-i-di)
- Son aylarda popüler olmuş şarkıları dinliyordu. (dinli-yor-i-di)
Olumsuzu:
- Yüksek sesle müzik dinlemeyi sevmezdi.
- Beklediği haber bir türlü gelmiyordu.
2. Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller
Herhangi bir kip almış basit zamanlı fiillerin üzerine “i-” ek fiille birlikte duyulan geçmiş zaman eki olan “-miş”in getirilmesiyle oluşan fiillere “Rivayet birleşik zamanlı fiil” denir. Geçmişte gerçekleşen ya da gerçekleşecek bir olayın rivayete dayanılarak anlatılmasından oluşmaktadır.
| Fiil + | Kip eki+ | Ek Fiil+ | Şahıs Eki |
| Bak +ı | yor | -imiş | sin |
Örnek Cümleler
- Hayvanlara yapılan eziyetin önüne geçmek için meclis çalışacakmış. (çalış-acak-imiş)
- Sabahtan akşama kadar oyun oynuyormuşsun. (oynu-yor-imiş-sin)
- Tüm bildiklerini arkadaşlarına anlatmalıymışım. (anlat-malı-imiş-im)
- Haftaya teyzemlere gidecekmişiz. (git-ecek-imiş-iz)
Olumsuzu:
- Bu akşam ders çalışmayacakmışız.
- Bu hataları tekrar yapmamalıymış.
3. Şart Birleşik Zamanlı Fiiller
Basit zamanlı olarak çekimlenmiş bir fiilin almış olduğu kipin üzerine bir de ek eylemle birlikte şart kipinin eklenmesiyle oluşturulmuş fiillere “Şart birleşik zamanlı fiil” denir.
| Fiil + | Kip eki+ | Ek Fiil+ | Şahıs Eki |
| Yıka+y | acak | ise | k |
Örnek Cümleler
- Tokum dediysem yine de yemeğe davet etmen gerekirdi. (de-di-ise-m)
- Sorun çıkaracaksa biz başka yere gidelim. (çıkar-acak-ise)
- Onun görürsen selamımı söylemeyi unutma. (gör-ür-ise-n)
- Beni ararsalar onlara ne söyleyeceğimi biliyorum. (ara-r-ise-ler)
Olumsuzu:
- Bugüne kadar sormadıysanız bundan sonra da bir beklentiniz olmasın. (Sorma-dı-ise-niz)
- Arsayı satmıyorsam bir bildiğim vardır elbet. (Satmı-yor-ise-m)
Taktik! Birleşik zaman yapan ek fiili anlamak için ek eylemi “i-se, i-di, i-miş” şeklinde okunabilmesine bakabilirsiniz.
- Maçtan sonra formasını çıkardı. (çıkar i-di olmuyor)
- Sınavda 5 yanlışı çıkardı. (çıkar i-di oluyor)
Ek Fiil PDF + Video (Deniz Hoca)
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “TYT Türkçe Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Ek Fiiller PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ Fiil Nedir?
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF