Fiil Nedir? (Fiiller) – Fiil Çeşitleri

Dil bilgisi konusunun en temel konularından birisi olan “Fiiller” ya da bir başka adıyla “Eylemler”, bir cümledeki hareketi gösteren sözcükler olarak ifade edilebilir. Türkçe derslerinde sıklıkla duyduğunuz “Fiil Nedir?” sorusunun cevabını ve fiillerle ilgili bilmeniz gereken her şeyi bu yazımızda bulabilirsiniz.

Fiil Nedir? (Fiiller)

Varlıkların bir zaman ve mekan kapsamı dahilinde bulundukları her türlü hareket, durum, oluş ve kılışları bildiren sözcüklere fiil denir. Örneğin “başla-, otur-, tut-, bak-, fırlat-” gibi sözcükler bir eylem yani bir hareket ifade ederler. Bu nedenle bu tarzdaki sözcüklere fiil denilmektedir.

Bir kelimenin fiil olup olmadığı nasıl anlaşılır?

Fiilleri ayırt etmek için şu hususlara dikkat etmeniz gerekmektedir.

⇒ Bir sözcüğün fiil olabilmesi için mutlaka “-mek, -mak” mastar ekini alabilmeleri gerekmektedir. Mastar eklerini üstlerine alabilen sözcükler eylem olarak tanımlanabilir.

Örneğin; “Gel” sözcüğü “-mek” mastar ekini alabilir: Gel(mek)
Ancak “Araba” sözcüğü “-mak” mastar ekini alamayacağından eylem olarak tanımlanamaz: Araba(mak)

Git- / Git+mek
Kal- / Kal+mak
İzle- / İzle+mek
Kapat- / Kapat+mak

⇒ Fiiller, olumsuzluk eki olan “-me, -ma”yı alabilirler.

Gel- / Gel+me
Sev- / Sev+me
Yıka- / Yıka+ma

Yukarıdaki sözcükler “Fiil” olduğundan olumsuzluk eklerini alabilmektedir ancak örneğin “kalem” gibi sözcükler isim olduklarından olumsuzluk ekini alamazlar: Kalem+me

⇒ Fiillerin tek başlarına kullanılmaları mümkün olmamaktadır yani fiiller incelendiğinde aslında bağımsız sözcükler olmadıkları, cümle içinde ancak başka sözcüklerle yani adlarla bağlantı kurarak bir ilgi ifade oluşturabildiklerini söyleyebiliriz. Eylemlerin anlam ilgisi kurabilmesi için de şahıs ve kip eklerini alması gerekir.

Fiil Türleri (Fiil Çeşitleri)

Yukarıda da belirttiğimiz gibi fiiller, eylem yani hareket bildiren sözcükler olarak tanımlanabilmektedir. Fiilleri bir diğer adıyla eylemleri çeşitli açıladan inceleyebilir ve sınıflandırabiliriz.

A) Anlamlarına Göre Fiiller

Eylemler birçok özelliğe göre farklı kategorilere ayrılmaktadır. İçeriklerine yani anlamlarına göre filleri oluş, kılış ve durum olmak üzere üç başlıkta inceleyebiliriz.

1) İş (Kılış) Fiilleri:

Bir hareketi anlatan fiillerdir. Bu hareketi (işi) yapan bir özne ve bu işten etkilenen nesne vardır

👉 “Neyi, kimi” sorularına cevap verirler.

👉 Fiilin önüne “Onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamlı olur.

Şampiyonluk maçını tekrar seyretti.

-Beslemek
-Okumak
-Atmak
-Sevmek
-Satmak

2) Durum Fiilleri:

Fiilde belirtilen hareketin bir özne tarafından herhangi bir nesneyi etkilemeden yapılmasına “Durum fiili” denir. Yani nesneye ihtiyaç duymayan fiillerdir.

👉 Nesne alamadıklarından geçişsizdir.

👉 “Neyi, kimi” sorularına cevap vermez.

👉 Fiilin önüne “Onu” sözcüğü gelmez.

Onu görünce hiç durmadan ağladı.

Okula kadar yürüdü.

-Gül(mek)

-Üşü(mek)

-Kal(mak)

-Bak(mak)

3) Oluş Fiilleri:

Zaman içinde bir varlıkta kendiliğinden gerçekleşen değişikliği ifade eden fiillerdir.

👉 Nesne alamadıklarından geçişsizdir.

👉 “Neyi, kimi” sorularına cevap vermez.

👉 Fiilin önüne “Onu” sözcüğü gelmez.

Masada unuttuğumuz ekmekler bayatladı.

Sigara içmekten tırnaklar sarardı.

-Morar(mak)
-Paslan(mak)

-Küflen(mek)
-Büyü(mek)

B) Yapılarına Göre Fiiller

1) Basit Fiiller

Yalın halde bulunan yani herhangi bir yapım eki almamış eylemlere “Basit fiil” denir. Yapım eklerini almadıkları için bu fiiller kök halindedir diyebiliriz.

Örnek:

Geçen yıl yurt dışına gitmişlerdi.

“Gitmişlerdi” fiilini inceleyelim: Git (kök) + miş (duyulan geçmiş zaman) + ler (çoğul kişi eki) + di (duyulan geçmiş zamanın hikayesi) Görüldüğü gibi “Gitmişlerdi” fiilinin kökü “Git” olmakla birlikte bu fiilde kökün anlamını değiştirecek herhangi bir yapım eki bulunmadığından basit fiildir.

Severek izlediğim dizi final yaptı.

“Yap+tı” fiilinin kökü “yap”tır ve yapım eki almadığından basittir.

2) Türemiş Fiiller

En az bir yapım eki almış fiillere türemiş fiil denir. Türemiş fiiller iki farklı şekilde olur:

1) İsimden Türemiş Fiiller:

İsim ya da isim soylu sözcüklere getirilen eklerle fiil türetilebilir.

Yabancı + laş + mak
Göz + le + mek

2) Fiilden Türemiş Fiiller:

Fiil kök ve gövdelerine getirilen yapım ekleriyle yeni fiiller türetilebilir.

Gör + ün + mek
Boğ + uş + mak

3) Birleşik Fiiller

Birleşik fiiller oluşturulma şekline göre üç farklı başlıkta incelenir.

a) Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller: Bir isime getirilen başta “et-, ol-” olmak üzere “bul-, buyur-, eyle-, kıl-, yap-, ver-” gibi yardımcı fiillerler yapılan birleşik fiiller
Yardım et(mek)
Pişman ol(mak)
Namaz kıl(mak)

b) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller: Bir isim ya da isim soylu sözcüğün bir fiil ile kalıplaşmasıyla ortaya çıkan fiillerdir.
Göz koy(mak)
Öngör(mek)
Başvur(mak)
Gözden düş(mek)
Kanat ger(mek)

c) Kurallı Birleşik Fiiller: Bu tipteki birleşik fiiller iki eylemin birleşmesinden ve kalıplaşmasından ortaya çıkan “yeterlik, tezlik, yaklaşma, sürerlik” anlamı katan fiillerdir.

Yeterlilik Fiiller: Fiil + bilmek şeklinde kalıplaşır.
Geçebilmek
Açabilmek

Tezlik Fiilleri: Fiil + evermek şeklinde kalıplaşır.
Bırakırver+mek
Kımıldayıver+mek

Süreklilik Fiilleri: Fiil + edurmak, -ekalmak, -egelmek şeklinde kalıplaşır.
Başlayadur+mak
Bakakal+mak

Yaklaşma Fiilleri: Fiil + -eyaz şeklinde kalıplaşır.
Düşeyaz+mak
Bayılayaz+mak

C) Çekimli Fiiller

Çekimli fiiller, zaman ve dilek kipleriyle birlikte şahıs eklerini alan fiillere denir. Yani kip ve şahıs eklerinin yardımıyla çekimlenen fillerdir.

Fiilin gösterdiği hareketin ne zaman gerçekleştiğini ya da gerçekleşeceğini belirten eklere kip denir. Kip eklerini “Bildirme kipleri” ve “Dilek kipleri” olarak iki genel başlıkta inceleyebiliriz.

A. Fiillerde Kip

1) Haber Kipleri

Fiillere bir zaman anlamı katan kiplerdir. Haber kipleri, fiillere beş farklı zaman anlamı katmaktadır:

a) Duyulan Geçmiş Zaman: “-mış, -miş, -muş, müş”
Gelmiş
Gülmüş

b) Görülen Geçmiş Zaman: “-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü”
Geldi
Güldü

c) Şimdiki Zaman: “-yor”
Geliyor
Gülüyor

d) Gelecek Zaman: “-ecek, -acak”
Gelecek
Gülecek

e) Geniş Zaman: (ı,i,u,ü)r, -ar, -er
Gelir
Güler

2) Dilek Kipleri

Geldikleri fiillere  istek, şart, emir ve gereklilik anlamları katan fiillerdir.

a) İstek Kipi: “-a, -e”
Geleyim
Güleyim

b) Dilek-Şart Kipi: “-se, -sa”
Gelsem
Gülsem

c) Gereklilik Kipi: “-meli, -malı”
Gelmeli
Gülmeli

d) Emir Kipi: Eylemlere yapılacak hareketin emredici bir şekilde kesin olarak yapılmasını ifade eden eklere “Emir kipi” denir.
Gel / Gelsin / Gelin / Gelsinler

B. Fiillerde Kişi

Fiillerde bildirilen hareketin kim tarafından yapıldığını gösteren kişi eklerdir. Kişi ekleri, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir ve her zaman kipten sonra gelir.

OkuduM → Kim Okudu? → Ben

1. tekil kişi (ben) İzle-di-m
2. tekil kişi (sen) İzle-di-n
3. tekil kişi (o) İzle-di
1. çoğul kişi (biz) İzle-di-k
2. çoğul kişi (siz) İzle-di-niz
3. çoğul kişi (onlar) İzle-di-ler

D) Ek Fiil

İsim ya da isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapan ve basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı kip haline getiren yardımcı eyleme “Ek Fiil” denir. Asıl ek fiil eki “-i(mek)” olsa da günümüzde “i-di, i-miş, i-se” şeklinde kullanılır.

Ek fiillerin iki farklı görevi vardır:

1) İsim ve İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak: Normal şartlarda yüklem olamayacak isim soylu sözcüklere gelerek yargı bildirip yüklem olmasını sağlarlar.

Bugün hava oldukça iyi-idi.
Buranın en güzel köy-ümüş.

2) Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapmak: Sadece tek bir kip alan fiiller basit zamanlı olarak ifade edilir. İki farklı kip almış eylemler ise birleşik zamanlı fiiller olarak adlandırılır. Ancak tek bir kip alabilen fiiller ikinci kiplerini ek fiil yardımıyla alır.

Sevi-YOR-i-MUŞ

Birleşik zamanlı fiillere gelen ek fiiller şu şekildedir:

1. Ek Fiilin Hikaye Hikaye Birleşik Zamanı (idi) → Geliyordu

2. Ek Fiilin Rivayet Birleşik Zamanı (imiş) → Geliyormuş

3. Ek Fiilin Şart Birleşik Zamanı (ise) → Geliyorsa

Fiil PDF Notlar

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Fiiller PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒  PDF / Slayt
⇒  Fiilde Yapı Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ Deniz Hoca Edebiyat PDF Notlar
⇒ TYT Türkçe 
⇒ AYT Edebiyat