Fiilde Çatı, hem derslerimizde hem de KPSS, ALES, TYT Türkçe gibi sınavlarda karşımıza çıkan önemli ancak bir o kadar da karışık görünen bir konu olarak değerlendirilmektedir. Daha önceki paylaştığımız “Fiilde Çatı Konu Anlatımı” yazımızda ve videomuzda bu konuyla ilgili bilmeniz gereken her detayı sizlere aktarmıştık.
Bu yazımızda yer alan “Fiilde Çatı Taktikleri” ve “Fiilde Çatı Soru Tarzları” şeklinde iki ayrı bölümle konunun pekiştirilmesini ve sınava iyi bir hazırlık yapmanızı sağlayabilirsiniz.
Fiilde Çatı Soru Kalıpları
Hem okul hem de merkezi sınavlarda karşınıza gelebilecek soru tarzlarını örnekler üzerinden pekiştirelim:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem “geçişsiz” bir fiildir?
- Bu haberi gece yarısı bana ulaştırdı.
(Neyi ulaştırdı? = bu haberi / geçişli) - Ahmet bu çalışmadan sonra koltuğunda uyumuştu.
(Neyi uyumuştu? = ??? / geçişsiz)
Bu soru “geçişli, geçişsiz, etken, edilgen vb.” tarzlarda karşınıza çıkabilir.
Aşağıdaki cümlelerde hangi fiil “edilgenlik eki” almamıştır?
- Daireler yaz sonuna kadar bitirildi.
- Yaz sonunda biraz zayıflamıştı.
Bir fiili edilgen hale getiren ek “-l, -n” seslerinden oluşur.
Aşağıda yer alan cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden ayrılır?
Bu soruda cümlelere “etken, edilgen, dönüşlü ve işteş”lik bakımından yaklaşmalı ve farklı olan cümleyi tespit etmelisiniz.
- Bu elbise ona yakıştı.
- Dün gece sinirinden uyumadı.
- Bu haber sonrası gülüştüler.
- Buraya sınav kağıtlarını bıraktı.
Yukarıda üç cümle etken fillerden oluşurken “Bu haber sonrası gülüştüler.” cümlesinde “-ş” işteş eki cümleye birlikte yapma anlamı katmıştır.
Taktik! 1.cümlenin yükleminde “ş” olmasına rağmen birlikte ve karşılıklı yapma anlamı olmadığından işteş değildir.
Aşağıda yer alan cümlelerden hangisi nesne-yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden ayrılır?
Bu soruda cümlelere “geçişli, geçişsiz, oldurgan ve ettigen”lik bakımından yaklaşmalı ve farklı olan cümleyi tespit etmelisiniz.
- Çok fazla yüklendiğinden masayı kırdı.
- Aylık giderlerden maaşını düştü.
- Tüm yıl boyunca bizi çalıştırdı.
⇒ “çalıştırdı” fiilinin kökü “çalış-mak”tır ve geçişsiz bir fiildir ancak “-tır” ekini alarak geçişli hale getirildiğinden oldurgan fiildir.
Aşağıdakilerden hangisinde eylemi başkasına yaptırma anlamı vardır?
- Bu yaz sürekli gezdiğimden harçlığımı azalttı.
- Kendisini suçladığından odasından çıkmadı.
- Merdivenlere sararınca buraları temizletti.
⇒ “temizletti” fiili ettirgendir ve ettirgen fiillerde “işi başkasına yaptırma” anlamı vardır.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde çatı özelliği aranmaz.
Taktik! Sadece yüklemi fiil olan cümlelerde çatı özelliği olduğundan isim cümlelerinde çatı özelliği aranmaz.
- Yıllarca aramızda paylaştığımız şarkıydı. (şarkı ismi yüklem olduğundan çatı aranmaz.)
Aşağıdaki cümlelerinde hangisinde geçişsiz eylem bir ek alarak geçişli hale gelmiştir.
⇒ Geçişsiz fiillerin “-r (-er, -ar), -t, -tır” eklerini alarak geçişli hale gelmesine oldurgan eylem denir ve soruda da bizlerden oldurgan fiili bulmamız isteniyor.
- Yıllarca para için çocuklarını çalıştırdı.
(çalışmak geçişsizdir ve “-dır” ekini alarak geçişli olduğundan oldurgan fiildir.) - Bu olaydan sonra belediye dükkanı kapattırdı.
(kapatmak geçilidir ve “-dır” ekini alarak eylemin geçişlilik derecesi arttırıldığından ettirgendir.)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir fiilin geçişlilik derecesi artırılmıştır?
⇒ Yukarıdaki “kapattırdı” örneğinde olduğu gibi geçişli fiillere getirilen “-r (-er, -ar), -t, -tır” ekleriyle geçişlilik derecesinin arttırılmasına ettirgen fiil denir ve soru da bizlerden bunu istemektedir.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “-ş” eki cümleye işi birlikte ya da karşılıklı yapma anlamı katmamıştır?
- Yıllarca boşu boşuna savaştılar.
- Onunla okulda tanıştı.
- Bayramda tüm akrabalarıyla görüştü.
- Sonunda hayallerine ulaştı.
⇒ “Savaş, tanış-, görüş-” eylemlerinde karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı varken “ulaştı” eyleminde böyle bir anlam olmadığından işteşlik yoktur.
Fiilde Çatı Taktikler
Taktik 1!
Sorularda sizden nesne-yüklem ilgisi isteniyorsa “-r, -t, -tır” eklerine, özne-yüklem ilgisi isteniyorsa “-l, -n” çatı eklerine dikkat et.
Taktik 2!
Sadece yüklemi fiil olan cümlelerde çatı özelliği olduğundan isim cümlelerinde çatı özelliği aranmaz.
- Bugünlerde hepimizde soğuk algınlığı var. (var isim olduğundan çatı aranmaz)
Taktik 3!
“İşi başkasına yaptırma” anlamı varsa ettirgen fiil olabilir.
- Patronla konuşarak hepimize zam yaptırdı.
Taktik 4!
Geçişsiz fiili geçişli oldurma oldurgan fiil, geçişli eyleminin derecesini arttırmaya ettirgen fiil denir.
Taktik 5!
Savaş, barış, yarış ve güreş sözcükleri kök halde olan işteş fiildir.
Taktik 6!
Edilgen ve dönüşlü fiillerin ikisi de “-n, -l” eklerini alır ancak dönüşlü fiillerde işi yapan özne bellidir yani sözde özne değildir.
- Tüm apartman korona testinden geçirildi. (sağlık testinden geçirenler yani özne belli değil)
- Volkan, seni görünce en güzel kıyafetini giyindi. (giyinen kim? = Volkan / dönüşlü eylem)
Fiilde Çatı Taktikler PDF + Video (Deniz Hoca)
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Fiil Çatısı PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ Fiilde Çatı Konu Anlatımı
⇒ 11.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF