GAZEL Nedir?

Arap ve Fars edebiyatlarının tesiri altında oluşturulmuş olan Divan Edebiyatı, özellikle 15 ile 19. yüzyıl arasında edebiyatımızda çok etkili olmuştur. Böylesine güçlü ve yaygın olan divan şiirinin en çok kullanılan nazım biçimi ise “Gazel” olmuştur. Bu yazımızda “Gazel nedir? Gazelin özellikleri nelerdir?” gibi sıklıkla karşılaştığımız soruların cevaplarını sizlere sunacağız.

Gazel Nedir?

Kelime anlamı olarak sohbet etmek, kadınlara aşk dolu sözler söylemek manasını taşımaktadır. Ancak edebi bir kavram olarak ele alırsak “Aşk, şarap, sevgili gibi lirik konularda belli kurallara göre yazılan şiirlere gazel denir.” Bu nazım biçimi divan edebiyatının en sevilen ve yaygın şiiridir.

Bu nazım biçimi, başlangıçta Arap edebiyatında yer alan “Kaside” nazım şeklinin içerisinde yer alan ve tegazzül denilen bir bölümdür. Övgü için yazılan kasidelerin en güzel bölümlerinden biri de bu şiirlerin yer aldığı “Tegazzül”, zamanla şairler tarafından ayrı bir nazım biçimi olarak söylenmesiyle gazel ortaya çıkmıştır.

Gazel Özellikleri

→ Divan şiirinin en çok kullanılan ve belki de en sevilen nazım şekli olarak bilinir.

→ Konusu aşk, kadın, şarap ve güzelliktir. (Bu şiir geleneğinde çoğunlukla işlenen aşk ve şarap teması mecazi anlamda kullanılmıştır. Aşk beşeriye duyulan aşktan ziyade ilahi aşktır. Şarap ve sarhoşluk temaları da gerçek anlamdan ziyade bir kadına duyulan aşk ve Allah aşkından dolayı insanın aklının başından gitmesi anlamlarında kullanılır.)

→ Bu şiirlerin beyit sayısı 5-15 arasında değişmektedir ancak şairler genellikle bu şiirleri 7 beyitten oluşturmuşlardır. (Eğer 15 beyit sınırı aşılırsa bu şiir gazel-i mutavvel olarak adlandırılır.)

→ Gazelin kafiye şeması; aa, ba, ca, da, ea, fa… şeklindedir. Yani ilk beyit kendi arasında kafiyeliyken sonraki beyitlerin ikinci dizeleri ilk beytin ikinci dizesiyle kafiyelenir.

→ İlk beytine “matla”, son beytine ise “makta” denir. Matladan sonra gelen beyite hüsn-i matla, maktadan önce gelen beyite de hüsn-i makta denir.

→ Bu şiirin en güzel beyiti “Beytü’l Gazel” ya da “Şah Beyit” denilir.

→ Bir gazelin bütün beyitleri aynı söyleyiş güzelliğine sahipse bu şiire “Yek-Avaz” adı verilir.

→ Şairler bu şiirin bütününde aynı konuyu işlemişlerdir. Bütün beyitleri aynı konuyu işleyenlerine ise “Yek-Ahenk” adı verilir.

→ Normal şartlarda kafiye dizelerin sonlarında bulunur. Ancak bazen kafiyenin dize ortasında da kullanılması söz konusu olabilirdi. Bu durumdaki şiirlere “musammat gazel” adı verilirdi.

→ Divan şiirinin vazgeçilmez vezni olan aruz ölçüsünün her şekli bu şiirde kullanılmıştır.

→ Bu nazım biçiminin son beytinde şairin mahlası bulunur. Ancak bazen mahlas sonda değil başka beyitlerde de yer alabilir.

→ Çok eskilerde yazılan gazellerin bestelenmesi gibi bir gelenek de bulunurdu.

→ Divan Edebiyatında bu şiir türünün en başarılı örneklerini Fuzuli ve Baki vermiştir.

→ Divan şiirinde çokça kullanılan bu nazım şekli konularına göre çeşitli isimler almaktadır. Örneğin; aşkı işleyenlerine “Aşıkane Gazel”, yaşamın zevklerini, güzel yanlarını ele alanlarına “Rındane Gazel”, didaktik nitelikte olanlarına “Hekimane Gazel” denir. 

Gazel Örnekleri

Yukarıda bu nazım biçiminin en önemli şairlerinden olan Fuzuli’nin bir şiiri yer almaktadır. Bu şiirin tahlilini şu şekilde yapabiliriz:

Nazım Biçimi: Gazel

Nazım Birimi: Beyit

Kafiye Şekli (Uyak Örgüsü): aa, ba, ca, da, ea, fa, ga (Sadece ilk beytin kendi arasında kafiyeli olması, diğer beyitlerin ikinci dizelerinin ilk beyitle aynı kafiyede olması gazelin en belirgin özelliğidir.)

Ölçüsü: Aruz Vezni

Teması: Aşk ve ızdırap

Dil Özellikleri: Şiirde çok sayıda Arapça ve Farsça kelimenin yer alması, şiir dilinin sanatsal bir yapıda kullanılmış olması dilin anlaşılmasını zorlaştırmış.

Konularına Göre Gazeller

Gazeller, konularına çeşitli başlıklarda sınıflandırılır.

Âşıkane gazel: Aşkla ilgili her türlü acı, sıkıntı, mutluluk, sevgi, yakarış̧ vs. içli duyguların anlatıldığı gazeller, âşıkane gazel adını alır (Fuzuli’nin gazelleri gibi).

Rindâne gazel: Eğlence ile ilgili çeşitli düşünceler, dünyaya ve hayata aldırış̧ etmeme, yaşamaktan zevk alma vs. konulu gazellere rindâne gazel denir (Bâki’nin gazelleri gibi).

Şûhâne gazel: Kadını ve aşkı şûhâne anlatan gazellere şûhâne gazel denir (Nedim’in gazelleri gibi).

Hakimâne gazel: Hayat dersi veren, öğretici ve veciz söyleyişli gazellere de hakimâne gazel denir (Nabi’nin gazelleri gibi).

Gazel Hakkında Bilgi

Öncelikle Arap edebiyatında yaygınlaşan bu nazım şekli daha sonraları İran edebiyatında da kullanılmış ve şairler tarafından özel bir ilgi görmüştür. Türk Edebiyatında bu şiirlere ilk kez Anadolu Selçukluları döneminde rastlanmaktadır. İlk zamanlarda İran edebiyatının etkisinde kalan bu şiirlerde birkaç yüzyıl sonra Türk etkisi kendisini göstermiş ve artık edebiyatımızdaki bu şiirlerin kalitesi İran ve Arap edebiyatlarıyla boy ölçüşecek seviye ulaşmıştır.

Divan şiirimizde bu nazım şeklinin büyük bir yeri bulunmaktadır. Konusunun lirik olması, şeklinin hem ilgi çekici hem de kısa olması nedeniyle her şairin denediği bir şiir olmuştur. Şair divanları incelendiğinde kitaplarının büyük bir kısmının bu nazım biçimine ayrıldığı görülmektedir. Türk Edebiyatı bünyesinde bu şiirin en önemli örneklerini; Fuzuli, Baki, Şeyhülislam Yahya, Nabi, Nedim ve son olarak Şeyh Galip vermiştir.

Tanzimat Edebiyatı’yla birlikte edebiyatımızda batılılaşma hareketi başlamıştır. Bu dönemde gazelin bazı özellikleri yıkılmış ve bu nazım şekliyle alakalı yenilikler yapılmıştır. Buna paralel olarak Tanzimattan sonraki Servet-i Fünun, Milli Edebiyat ve Cumhuriyet Edebiyatı’nda aşamalı olarak varlığı gittikçe azalmış ve yerini yeni şiir türlerine bırakmıştır.

Gazel PDF + Video (Deniz Hoca)

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “AYT Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Gazel Nedir PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ Divan Edebiyatı
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF