Geçiş Dönemi ve bu dönemde yazılmış olan eserler, edebiyat derslerinde sıklıkla karşımıza çıkan ve bilmemiz gereken bir konudur. Bu dönemde İslamiyet’in kabul edilmesiyle birlikte verilmiş ilk eserleri ve o eserlerin özelliklerini “Geçiş Dönemi Eserleri” başlığında ele almaktayız.
Geçiş Dönemi
Geçiş Dönemi, Türk edebiyatı için “İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı” ile “İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı” arasında yer alan ve İslami Dönem’e geçişi ifade etmektedir. Geçiş döneminin genellikle Türklerin İslamiyet’i kabul ettiği 10.yüzyıl ile Divan Edebiyatı’nın başlangıcı olan 13.yüzyıl arasını kapsadığı kabul edilmektedir. Selçuklu, Karahanlı ve Çağatay dönemlerini içeren “Geçiş Dönemi”nde İslamiyet’in etkisiyle oluşturulmuş ilk eserler yer almaktadır.
Geçiş Dönemi Eserleri Özellikleri
İslamiyet’in kabul edilmesinden sonra Divan Edebiyatı’nın başlangıcına kadar olan dönemde yazılmış ilk eserlerimiz olan “Geçiş Dönemi Eserleri” aynı zamanda “İlk İslami Türk Eserleri” olarak da isimlendirilmektedir.
Geçiş Dönemi Eserler Özellikleri:
* Bu dönemde yazılmış eserler Hakaniye(Karahanlı) Türkçesiyle yazılmıştır.
* Genel anlamda bu eserler didaktik niteliktedir.
* Amaç Türklere İslamiyet’i anlatmak ve sevdirmektir.
* Bu dönem eserlerinde Arapça ve Farsçanın etkisi görülmektedir.
* Nazım birimi olarak beyit ve dörtlük birlikte kullanılmıştır.
* Şiirler hece ve aruz ölçüsüyle yazılmıştır.
Geçiş Dönemi Eserleri Nelerdir?
İlk İslami Türk Eserleri ya da bir diğer adıyla “Geçiş Dönemi Eserleri” şunlardır:
A) KUTADGU BİLİG
* Mutluluk veren bilgi anlamına gelen Kutadgu Bilig, 1069 yılında Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
* Bu dönemde yazılmış ilk eserdir.
* Kitabın amacı insanlara hem bu hem de öteki dünyada mutluluğun yollarını anlatmaktır.
* Türk edebiyatında yazılan ilk mesnevi olan eser 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşur.
* Aynı zamanda eserde devlet yöneticileri hakkında bilgi içermesi nedeniyle siyasetname özelliği de taşımaktadır.
* Eser, dört kahraman ve onların simgeledikleri kavramları içermesi nedeniyle alegorik bir özellik taşır.
* Kutadgu Bilig Kahramanları ve Temsil Ettikleri Kavramlar:
| Kahraman | İsim Anlamı | Görevi | Temsil Ettiği Değer |
| Kün Togdı | Gün Doğdu | Hükümdar | Adalet (hukuk, kanun) |
| Ay Toldı | Dolunay | Vezir | Mutluluk (saadet) |
| Ögdülmiş | Övülmüş | Bilge: Vezirin oğlu | Akıl ve anlayış (zekâ) |
| Odgurmış | Uyanmış | Derviş, zahit bir kişi | Akıbet (hayatın sonu), kanaat |
B) DİVANU LÜGATİ’T TÜRK
* Kaşgarlı Mahmut tarafından 1074 yılında yazılmış ilk Türkçe sözlük ve dil bilgisi kitabıdır.
* Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin de Arapça kadar gelişmiş bir dil olduğunu göstermek için yazılmıştır.
* Yazıldı dönemin dilini, edebiyatını, kültürünü, coğrafyasını ve sosyolojisini yansıtması bakımından önemlidir.
* Günümüze kadar ulaşmış birçok koşuk, sagu ve sav bu eser içinde yer alır.
* Eserden 7500’ten fazla sözcük yer almaktadır.
* Türk boylarının yaşadığı yerleri gösteren bir haritayı da içerir.
C) ATABETÜ’L HAKAYIK
* Hakikatlerin eşiği anlamına gelen eser 12.yüzyılda din adamı ve şair olan Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
* Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.
* Eserde bilginin faydası, cahilliğin zararları, iyilik ve cömertlik gibi ahlaki konular işlenmiştir.
* Eser dini-ahlaki didaktik bir özelliğe sahiptir.
* İslamiyetin etkisiyle eserde bolca Arapça ve Farsça kelimeye yer verilmiştir.
* Eser 40 beyit ve 101 dörtlükten oluşmaktadır.
* Türk edebiyatında İslam inancını telkin eden ilk eserdir.
D) DİVAN-I HİKMET
* Ahmet Yesevi’nin hikmetlerini içeren dini-tasavvufi nitelikte bir şiir kitabıdır.
* Hakaniye Türkçesiyle yazılmış eserde Arapça ve Farsça kelimeler de bulunmaktadır.
* Eser hem dörtlük hem de beyitlerle yazılmıştır.
* Eserde hem hece hem de aruz ölçüsü bir arada kullanılmıştır.
* Şiirler lirik ve didaktik özellikte yazılmış olup konular tamamen dini içeriğe sahiptir.
* Divan-ı Hikmet’te Hz.Muhammed’in hayatı ile mucizeleri, kıyamet gününün yakınlığı, dünyadan şikayet ve dervişliğin faziletleri gibi konular işlenmiştir.
Geçiş Dönemi Eserleri PDF + Video
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Geçiş Dönemi Eserleri PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat