Göstermeye bağlı bir metin türü olan tiyatro, sahnede canlandırılmak için yazılan eserler olarak değerlendirilebilir. Amaç insanı insana, insanla anlatmak olan tiyatronun Türk edebiyatında gelişimi “Geleneksel Türk Tiyatrosu” ve “Modern Tiyatro” olmak üzere iki başlıkta incelenmektedir.
“Geleneksel Türk Tiyatrosu Nedir?” ya da neyi kapsamaktadır şeklindeki sorulara şu şekilde cevap verebiliriz: Modern tiyatronun dışında kalarak kökeni eski inanç ve geleneklere dayalı olan göstermelik türlere genel olarak “Geleneksel Türk Tiyatrosu” denilmektedir. Bu tiyatroda hakim olan unsurların izleri İslamiyet öncesi Türk geleneklerine kadar gitmektedir.
Geleneksel Türk Tiyatrosu Özellikleri
→ Bir yazılı metne dayanmaz, yani bu oyunlar doğaçlama olarak oynanır.
→ Sözlü edebiyat ürünleri olarak kabul edilir.
→ Bu gösteriler şarkı, dans ve söz oyunlarına dayanmaktadır.
→ Ana unsur olarak güldürü ön plana çıkmakla birlikte ders ve öğüt verici bir yönü de vardır.
→ Köy seyirlik oyunlarının kökeni ilkel inançlara kadar uzanır.
→ Modern tiyatroda olan sahne, kostüm, dekor ve ışık gibi teknik unsurlar geleneksel tiyatroda yok denecek kadar azdır.
→ Karagöz, orta oyunu, meddah ve köy seyirlik oyunları geleneksel Türk tiyatrosu ürünleridir.
Geleneksel Türk Tiyatrosu Türleri
Geleneksel Türk Tiyatrosunun çeşitleri ve özellikleri şu şekildedir:
Karagöz
Bir gölge oyunu olan Karagöz, deriden kesilmiş tasvirlere ışık yansıtılmasıyla sahnelenen bir tiyatro çeşididir.
Karagöz, perdenin arkasında bulunan hayali ya da hayalbaz tarafından oynatılmakla birlikte yine hayalbaz tarafından seslendirilir.
Oyunda hayaliye yardım eden, tef çalarak şarkı söyleyen kişiye de yardak denir.
Bu oyunun kurucusu Şeyh Küşteri olduğundan sahne de Küşteri meydanı olarak adlandırılmaktadır.
Türk halk geleneğinin önemli bir unsuru olan Karagöz oyunun kaynağı hakkında çeşitli rivayetler bulunmaktadır.
Karagöz oyunları yazılı bir metne dayanmaz, oyun doğaçlama olarak sahnelenir.
Oyun, ağırlıklı olarak Karagöz ile Hacivat arasındaki diyaloglardan oluşmaktadır.
Güldürü ağırlıklı olan oyunda en önemli güldürü unsuru Karagöz’ün her şeyi yanlış anlamasına dayanmaktadır.
Karagöz oyununun kişileri Osmanlı toplumunun kültürel özelliklerini yansıtmaktadır.
Karagöz Oyuncuları:
Oyunun merkezinde iki oyuncu bulunmaktadır: Karagöz ve Hacivat
Karagöz; okumamış, halk ağzıyla konuşan, söylenen birçok sözü ve kelimeyi yanlış anlayıp ters anlamlar yükleyen bir tiptir.
Hacivat ise öğrenim görmüş, medrese diliyle konuşan, bilimle ilgilenen ve görgü kurallarına uyarak çevresini etkileyen bir tiptir.
Bunların dışında Çelebi, Zenne, Tiryaki, Beberuhi, Tuzsuz Deli Bekir, Zeybek (Efe), Külhanbeyi, Arap ve Yahudi gibi kişiler de bulunmaktadır.
Karagöz Oyunu Bölümleri:
Karagöz oyunu giriş, muhavere, fasıl ve bitiş olmak üzere dört farklı bölümden oluşmaktadır.
Giriş: Semai okuyarak Hacivat’ın sahneye gelerek oyunu başlattığı bölümdür.
Muhavere: Hacivat’ın Karagöz’ü sahneye davet ettiği, Karagöz’ün sahneye gelerek Hacivat ile tartışarak güldürü unsurlarının sağlandığı bölümdür.
Fasıl: Asıl oyunun sahnelendiği ve diğer kişilerin de dahil olduğu bölümdür.
Bitiş: Karagöz ile Hacivat’ın kısa bir şekilde karşılıklı olarak konuştukları ve oyunu bitirdikleri bölümdür.
Orta Oyunu
Palanga adı verilen yuvarlak bir alanda yazılı olmadan doğaçlama bir şekilde oynanan, içinde dans, müzik ve şarkı bulunan geleneksel oyuna Orta Oyunu denir.
Orta oyununda dekor olacak sadece iki eşya bulunmaktadır: Yeni dünya olarak adlandırılan bir paravan ve iş yeri olarak kullanılan dükkan.
Orta oyunu, kişileri ve bölümleri bakımından Karagöz oyunuyla büyük bir benzerlik gösterir ve adeta Karagöz oyununun sahneye çıkılmış, vücut bulmuş halidir denilebilir.
Oyun güldürüye dayanır ve güldürü unsurları yanlış anlamalara, şakalara ve nüktelere dayanmaktadır.
Oyun kişilerinin sahip oldukları meslek ve yöresel özellikleri ağızlarıyla birlikte taklit edilir.
Orta Oyunu Kişileri:
Oyunun merkezinde iki oyuncu bulunmaktadır: Pişekar ve Kavuklu
Kavuklu; okumamış, kelimeleri doğru telaffuz edemeyip sözleri yanlış ve ters anlayan bir tipi temsil eder. Bu anlamda Kavuklu, Karagöz’ün karşılığıdır.
Pişekar; öğrenim görmüş, aydın, görgü kurallarına sahip bir tipi temsil eder. Bu özellikleriyle Pişekar, Hacivat’ın karşılığıdır.
Pişekar ve Kavuklu dışında Zenne, Yahudi, Acem, Kürt, Rumelili, Arnavut, Ermeni, Kayserili, Frenk, Çelebi, Muhacir gibi kişiler de bulunmaktadır.
Orta Oyunu Bölümleri:
Orta oyunu giriş(mukaddime), muhavere, fasıl(oyun) ve bitiş olmak üzere dört farklı bölümden oluşmaktadır.
Mukaddime (Giriş): Zurnacının Pişekar havası çalmasıyla Pişekar’ın sahneye çıkıp seyircileri selamlaması ve aynı şekilde Kavuklu’nun sahneye çıktığı bölümdür.
Muhavere (Söyleşme): Pişekar ve Kavuklu’nun karşılıklı konuşup güldürdükleri bölümdür. Burada, Kavuklu görmüş olduğu bir rüyayı sanki başından geçmiş bir olay gibi anlatır.
Fasıl: Asıl oyunun sahnelendiği ve diğer kişilerin de dahil olduğu bölümdür.
Bitiş: Kavuklu ile Pişekar’ın kısa bir şekilde karşılıklı olarak konuştukları ve oyunu bitirdikleri bölümdür.
Meddah
Yüksekçe bir yerde topluluk karşısında taklit, güldürü gibi tekniklere dayanarak hikaye anlatan kişiye meddah denir.
Meddah yüksek bir yere oturur; gündelik hayattan, efsanelerden ve masallardan alıntıladığı hikayeleri güldürü unsurlarıyla anlatır.
Meddah, hikayelerini anlatırken diyalog, taklit, kişileştirme gibi tekniklere başvurur.
Hikayeleri anlatırken ilgili karakterlerin seslerini, mimiklerini ve hareketlerini canlandırır.
Tek başına gösterisini yapan meddah, tüm kişilikleri kendi üzerinde toplayan bir oyuncu olarak yorumlanabilir.
Dekor olarak genellikle bir sandalye, mendil ve değnek kullanılır.
Köy Seyirlik Oyunu
Geleneksel Türk tiyatrosunun en ilkel ve basit hali olan köy seyirlik oyunları; perde, dekor, kostüm ve aksesuar olmadan kırsal kesimlerde oynanır.
Düğün, bayram ve köylerin özel günlerinde o bölgedeki yetenekli kişilerin sergiledikleri oyunlardır.
Köy halkı, yaşadıkları herhangi bir olayı ya da sıkıntıyı taklitler ve ağız özellikleriyle güldürü haline getirerek herhangi bir meydanda sergiler.
Genellikle eleştirel bir tutumla oynanan köy seyirlik oyunlarında alaycı bir üslup vardır.
Geleneksel Türk Tiyatrosu PDF
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ Geleneksel Türk Tiyatrosu PDF / Slayt
⇒ 10.Sınıf Ders Notları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat
Yorumları Gör (5)
Hocam çok güzel olmuş bu notlar proje ödevim için çok yararlı oldu
Buna sevindim Sümeyye 🤗🙏
Gereksiz ve müfredat dışı olmaması çok iyi hocam. Emeğinize sağlık
Kesinlikle çok yararlı bir site. Her öğrencinin keşfetmesi gereken bir site olduğunu içeriğine dayanarak söyleyebilirim. Yararlı ve öğrencinin işine yarayacak içerik var. Boş ve doldurma içerik konmamış çok sağolun emeği geçen herkese teşekkürler.
Çok teşekkür ederim güzel düşünceleriniz için 🤗