Gezi Yazısı Nedir? Gezi Yazısı Özellikleri, Gezi Yazısı Örnekleri

Bir kişinin gezip gördüğü yerler hakkında bilgi vermesi, kültürlerini, geleneklerini, coğrafi zenginliklerini, insanların yaşam biçimini edebi bir üslup içerisinde yazıya dökerek anlatmasına gezi yazısı  denir. Eskiden gezi yazılarına Arapça kökenli gezen kişi anlamına gelen “Seyyah” kelimesinden türetilmiş “Seyahatname” denirdi.

Gezi yazıları toplumun yaşantısını, özelliklerini ve coğrafi güzelliklerini anlatması açısından birçok bilim dalına kaynaklık eder. Gezi yazılarını yurt içi ve yurt dışı gezileri olmak üzere iki başlıkta inceleyen kaynaklar vardır.

Yazar yurt içinde ve yurt dışında gezerken görülmeye değer yerleri, okuyucunun ilgisini çekecek bir şekilde sıkıcı olmadan ve sade bir dille anlatır. İyi bir anlatıma sahip ve dikkat çekebilen gezi yazılarında okuyucu anlatılan yerleri geziyormuş hissine kapılır.

Gezi Yazısı Özellikleri

Gezi yazılarında anlatıcı kronolojik bir zaman izler.

Bu yazılarda sadece tabiat güzellikleri değil, oralarda yaşayan insanların kültürleri, yaşamları, inançları vs. gibi konularda da bilgi verilir.

Gezi yazısında anlatılanlar tarih, coğrafya, sosyoloji ve çeşitli bilimlere kaynaklık edebilecek bir niteliğe sahiptir.

Gezip gören ve bunları anlatan kişiye “seyyah”, bu kişilerin yazdıkları metinlere de “seyahatname” denir.

Gezi yazıları okuyucunun ilgisini çekebilecek tarzda olmalı ve gezilen yerlerle ilgili ilginç bilgiler aktarılmalıdır.

Dönemin zihniyetini yansıtması açısından birer belge niteliği taşır.

Gezi yazıları iyi bir gözlem becerisi gerektirir.

Gezi yazıları insanların bilmedikleri yerleri görme isteğinden doğmuştur.

Anlatılanlar hayal ürünü değil, gerçeklerdir.

Gezi yazıları ilgi çekici bir şekilde oluşturulmalıdır. Gezilen yerler hakkında ilginç bilgiler verilmelidir.

Gezi yazılarında anlaşılır bir dil kullanılmalıdır.

Öyküleyici, açıklayıcı ve betimleyici anlatımlardan yararlanılır. 

Türk Edebiyatında Gezi Yazısı

İnsanların farklı yerleri görme istediğinden gezi yazıları doğmuştur. İnsanların farklı yerleri görme ve tanıma isteği eski çağlardan beri vardır. Öyle ki 13. yüzyılda Venedikli Marco Polo Uzakdoğu gezisini seyahatname adını verdiği eserinde toplamıştır. Yine 14. yüzyılda İslam bilgini İbni Batuta’nın  İslam coğrafyası gezilerini anlatan gezi yazısı vardır.

Bizim edebiyatımızda bu türün ilk örneği olarak Osmanlı Donanması komutanı Seydi Ali Reis’in Hindistan’dan Anadolu’ya yaptığı yolculuğu anlatan Mir’atül Memalik (Memleket Aynası) adlı eser kabul edilir. Yine Osmanlı Donanma Komutanı Piri Reis’in yazdığı Kitab-ı Bahriye gezi yazısı özelliği taşır. Edebiyatımızdan en önemli gezi yazısı örneği kabul edilen 10 ciltlik “Seyahatname” adlı eser 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından yazılmıştır.

Avrupa’ya elçi olarak gönderilen bazı görevlilerin gittikleri yerler hakkında ayrıntılı bilgiler içeren kitaplarına “Sefaretname” adı verilir. Sefaretnamelerde gezi yazısı olarak kabul edilir. Edebiyatımızda en meşhur sefaretname Fransa’ya elçi olarak gönderilen Yirmisekiz Çelebi Mehmet’nin yazdığı “Fransa Sefaretnamesi”dir.

Tanzimat Dönemi’nde Gezi Yazısı

Tanzimat Dönemi’nde yurt dışına çıkan aydınların gittikleri yerlerle ilgili notlar tutmaları sıklıkla görülen bir durumdu. Namık Kemal, Ali Suavi, Ziya Paşa yurt dışında gördükleri yerler hakkında gezi yazısına benzer notlar tutmuşlardır. Tanzimat Edebiyatı’nda Ahmet Mithat Efendi’nin Avrupa’da Bir Cevelan adlı eseri gezi yazısı örneği olarak gösterilir.

Servet-i Fünun Dönemi’nde gezi yazısı olarak Cenap Şahabettin’in Hac Yolunda, Avrupa Mektupları gibi eserler dikkat çeker.

Cumhuriyet Dönemi’nde Gezi Yazısı

Her türde olduğu gibi Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda gezi yazısında önemli gelişmeler olmuştur. Gezi yazılarının hem kalitesi artmış hem de gezi yazısı türünde daha fazla eser verilmiştir. Bunda yabancı ülkelerle kurulan ilişkilerin artması ve gezilerin daha kolay hale gelmesi etkili olmuştur. Cumhuriyet Dönemi’nde Falih Rıfkı Atay gezi yazılarıyla ön plana çıkmıştır. Falih Rıfkı Atay’ın gezi türünde yazılmış eserleri şunlardır: Denizaşırı, Taymıs Kıyıları, Bizim Akdeniz, Tuna Kıyıları, Hind, Yolcu Defteri, Gezerek Gördüklerim…

Reşat Nuri Güntekin : Anadolu Notları

Attila İlhan: Abbas Yolcu

Afet İnan: Ankara-Samsun Arasında

Bedri Rahmi Eyüpoğlu: Canım Anadolu, Tezek

Haldun Taner: Düşsem Yollara Yollara

İsmail Habib Sevük: Tuna’dan Batıya

Falih Rıfkı Atay: Tuna Kıyıları

Ahmet Haşim : Frankfurt Seyahatnamesi

Gezi Yazısı PDF + Video

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Gezi Yazısı PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe 
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF