Türkçe – Edebiyat Dersi TYT Türkçe ve AYT Edebiyat Kaynak Sitesi
Milli ölçümüz olan “Hece ölçüsü” dizelerdeki hece sayılarının eşit olması esasına dayanmaktadır. İslamiyet öncesi Türk edebiyatında bile kullanılan eski bir ölçü olan hece vezni, Türkçe yazılan şiirlere en uygun olan ölçüdür çünkü Türkçede bütün seslerin okunma değeri hemen hemen aynıdır.
Hece Ölçüsü Özellikleri
Hece vezni, İslamiyet öncesi Türk şiirinde kullanılmaya başlanmış, İslamiyet’le birlikte aruz ölçüsü ön plana çıkmış olsa da halk şiirinde varlığını devam ettirmiştir. Ancak “Milli Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı’nın” ilk yıllarında tekrar Türk şiirinde tercih edilen ölçü olabilmiştir.
Bu ölçünün en belirgin özelliği dizelerdeki hece sayısının eşit olmasıdır. Yani bir dizede kaç sayıda hece varsa şiirin diğer dizelerinde de aynı sayıda hece olmalıdır. Türk şiirinde şairlerin en çok tercih ettikleri ölçü türü, “7, 8 ve 11’li” kalıplar olmuştur. Bunların dışında 12 ve 14’lü kalıpları da tercih edilmiştir.
Hece sayısına göre şiirlerin durak yerleri şu şekildedir:
5 heceliler: Serbest
6 heceliler: 3 + 3 , serbest
7 heceliler: 4 + 3 , serbest
8 heceliler: 4 + 4 , serbest
10 heceliler: 5 + 5
12 heceliler: 4 + 4 + 4 / 7 + 5 / 6 + 6
13 heceliler: 7 + 6 / 8 + 5
14 heceliler: 7 + 7
1 5 heceliler: 8 + 7
16 heceliler: 8 + 8 / 4 + 4 + 4 + 4
Hece Ölçüsünde Durak
Aruz ölçüsüne kıyasla bir şiire uygulanması çok daha kolay olan hece vezninde ahengi sağlayan yalnızca dize sayılarının eşit olması değildir. Hece ölçüsünün önemli unsurlarından biri de duraklardır.
Şiir içindeki duraklar ahengin sağlanmasında önemli bir görev görmektedir. Dizelerin içinde yer alan duraklarda durularak ahengin sağlanması amaçlanır. Bu şekilde şiir daha etkili bir şekilde okunabilmektedir.
Bir şiirin dizesindeki hece sayısı o dizedeki ünlü seslere eşit olmak zorundadır. Bu nedenle dizedeki hece sayısına ulaşabilmek için ünlü sesleri saymak daha pratik bir yöntem olacaktır.
7/li Hece Ölçüsü Örneği
Türk şiirinde en çok tercih edilen ölçülerden birisi yedili hece ölçüsü olmuştur. Edebiyatımızda önemli bir yer tutan manilerin en belirgin özelliği yedi heceden oluşmasıdır.
Bir şiir 7 heceden oluşuyorsa genellikle 4+3 şeklinde bir durak özelliğine sahiptir. Yani şiir okunurken 4 heceden sonra durularak bir ahenk sağlanır.
Okumaktan / murat ne
Kişi Hak’kı / bilmektir
Çün okudun / bilmezsin
Ha bir kuru / emektir
8’li Hece Ölçüsü Örneği
Halk edebiyatında daha çok semai ve varsağı nazım türlerinde gördüğümüz sekizli hece ölçüsü büyük bir oradan 4+4 şeklinde bir durak özelliğine sahiptir. Az da olsa 5+3 şeklinde yazılmış şiir örnekleri de vardır.
Ben yürürüm / yane yane
Aşk boyadi / beni kane
Ne âkilem / ne divâne
Gel gör beni / aşk neyledi
11’li Hece Ölçüsü Örneği
Şiirimizde en çok kullanılan hece ölçüsü kalıplarının başında gelen 11’li hece ölçüsü özellikle koşma ve türkü nazım biçimlerinde kullanılmıştır. Ancak diğer hece ölçüsü türlerinden farklı olarak genellikle 4+4+3 ya da 6+5 olmak üzere iki şekilde durak özelliğine sahiptir.
Kul olayım kalem / tutan eline
Kâtip ahvalimi / şah’a böyle yaz
Şekerler ezeyim / şirin diline
Kâtip ahvalimi / şah’a böyle yaz
Hece Ölçüsü PDF + Video
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Hece Vezni PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat