HİKÂYE Nedir? Hikaye Özellikleri, Hikaye Türleri, Konu Anlatımı, Video

Türk edebiyatında modern anlamda hikaye ile tanışmamız Tanzimat Dönemi’nde olsa da öncesinde yaklaşık 7-8 asırlık bir hikaye geleneğinden bahsedebiliriz.  Hikayeler özet olarak yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayları anlatan bir metin türüdür şeklinde tanımlanabilir.

Hikaye, olay çevresinde oluşan edebi metinlerden birisi olmakla birlikte sade bir olay örgüsüne dayanır, genellikle tek mekanda az sayıda kişiye yer verir ve özlü bir anlatım barındırır. Olayları kısa bir şekilde ele almasıyla birlikte öykülerin genellikle birkaç sayfadan oluştuğu söylenebilir.

Hikaye Nedir? (Öykü Nedir?)

Yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayların bir yazar tarafından okuyucuda heyecan, zevk uyandıracak şekilde kısaca anlatıldığı edebi metinlere hikaye ya da öykü denilmektedir.

Dünya edebiyatında ilk hikaye örneği olarak kabul edilen eser 14. yüzyılda İtalyan yazar Giovanni Boccaccio’nun yazdığı Decameron adlı hikayedir. Edebiyatımızda ise ilk hikaye örneği Tanzimat Dönemi sanatçısı Ahmet Mithat Efendi’nin yazdığı Letaif-i Rivayat adlı eserdir. Her ne kadar Tanzimat Dönemi’nde hikaye türüyle tanışsak da eski edebiyatımızdaki Dede Korkut Hikayeleri, mesneviler, halk hikayeleri ve masallar bu anlamdaki ihtiyaçlarımıza cevap vermiştir. Böylelikle modern hikaye örnekleriyle tanıştığımızda benimsemiz kolay olmuştur.

Hikayeler uzun bir süre romanın bir parçası olarak değerlendirildi. Özellikle Tanzimat Dönemi’nin ilk yıllarına kadar herhangi bir olayı anlatan tüm eserlere hikaye adı verildi ancak roman kavramı bizde kullanılmaya başlanınca hikaye farklı bir tür olarak adlandırılmaya başlandı. Her ne kadar hikaye, romanla benzer özellikler gösterse de günümüzde hikayeler farklı bir edebi tür olarak değerlendirilmektedir.

Hikaye Özellikleri

→ Hikaye, yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayları okuyucuda estetik zevk verecek şekilde aktaran bir edebi türdür.

→ Konular yaşanmış bir olaydan alınabileceği gibi bir hayal ürününden de oluşabilir.

→ Genellikle tek bir ana olay etrafında gelişen kısa olay örgülerinden oluşmaktadır.

→ Hikayelerde sınırlı sayıda kahraman vardır ve bu kahramanlar genellikle tek bir yönleriyle tanıtılır.

→ Zaman ve mekan sınırlı olmakla birlikte bu unsurların betimlenmesi oldukça sınırlıdır.

→ Öyküler genellikle “Serim, düğüm ve çözüm” olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.

→ Yapı unsurları “Olay, kişi, mekan ve zaman” ögelerinden oluşmaktadır.

→ Romanlarda olduğu gibi uzun mekan tasvirleri, psikolojik tahliller ve kişinin betimlemesine yer verilmez.

→ Öykülerde kısa ancak yoğun bir anlatım tercih edilir.

→ Öykülerin olay ve durum olmak üzere iki ayrı türü vardır.

→ Dünya edebiyatında ilk hikaye örneği Boccaccio’nun  14.yüzyılda yazmış olduğu Decameron adlı eseridir.

→ Türk edebiyatındaki ilk hikaye örneği Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayet’dir.

→ Batılı anlamda ilk hikaye örneğimiz ise Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı kitabıdır.

Hikaye Yapı Unsurları

Olay çevresinde oluşan metinlerde olduğu gibi hikayenin yapı unsurları olay, kişi, mekan ve zamandan oluşmaktadır.

Olay: Hikayelerde çoğu zaman sadece tek bir kısa olay ele alınmaktadır. Konu çerçevesinde okuyucuya aktarılan olayların ya da durumların neden-sonuç ilişkisiyle birbirine bağlanmış bütüne ise olay örgüsü denir.

Kişi: Sadece tek bir olay anlatıldığından ve o olayın da kısa olması nedeniyle kişi sayısı da sınırlı tutulmaktadır. Hikayede belli bir zümrenin, sınıfın özelliklerini aşırı derecede üstünde taşıyan kişiye tip denir. Tip gibi belirgin bir özellik göstermeyen, kendine özgü özellikleri taşıyan kişiye karakter denir. Öykülerde kahramanlar genellikle tek yönlü özellikleriyle ele alınır.

Zaman: Olayların gerçekleştiği an, gün ve mevsimler zaman olarak adlandırılır. Hikayelerde zaman kavramına pek yer verilmez. Zaman bazı hikayelerde belirtilirken anlatılan olay kısa bir zaman içinde sonuçlandırılmaktadır.

Mekan: Öykülerdeki olayların gerçekleştiği yere mekan denir. Zaman unsurunda olduğu gibi mekanların da anlatımına ve tasvirlerine pek yer verilmez.

Hikaye Türleri

Öyküdeki olaylar okuyucuya aktarılırken dünya çapında olay ve durum hikayesi olmak üzere birbirinden farklı iki hikaye yöntemi kabul görmektedir.

1. Olay Hikayesi

Olay hikayeleri ya da Maupassant tarzı hikayeler adeta bir romanın küçük halidir şeklinde tanımlanabilmektedir. Bu hikayelerin merkezinde bir olay vardır ve olay; serim, düğüm, çözüm bölümlerine mantıksal bir uyumlulukla sonuçlanmaktadır.

Hikayenin sonunda olaylar bir sonuca ulaştığından, olay ve kişiler hakkında yeterli bilgiler verildiğinden okuyucunun hayal gücüne ihtiyaç duyulmaz. Olay hikayeleri bittiğinde okuyucu tarafından merak edilecek bir şey de kalmamış olur. Bu hikayelerde kişiler ve çevrenin incelenmesine, tasvirine de ayrıca yer verilir.

Olay hikayelerinin geliştiricisi ve dünya çapındaki temsilcisi Fransız yazar Guy de Maupassant’dır. Türk edebiyatında ise olay hikayesi denildiğinde akla gelen ilk isim Ömer Seyfettin‘dir.

2. Durum Hikayesi:

Olayın ikinci planda tutulduğu durum  ya da Çehov tarzı hikayeler bu yönüyle romandan da ayrılmış olurlar.

Olaydan çok yaşamın belli bir kesitinin ele alınıp ruhsal çözümlemelere yer verilir. Hikayenin bitmesiyle aslında her şey bitmez, okuyucunun hayal gücünde farklı bir şekilde devam eder hikaye. Kişiler ve çevre hakkında bize bilgiler verilmekten çok sezdirilir.

Durum hikayeciliğini geliştiren ve dünya çapında bu tarz hikayeleriyle tanınan yazar ise Rus Anton Çehov’dur. Türk edebiyatında durum hikayelerinin temsilcileri ise Sait Faik Abasıyanık ile Memduh Şevket Esendal‘dır. 

Hikayenin Bölümleri

Çoğu hikaye serim, düğüm ve çözüm bölümlerinden oluşmaktadır. Ancak bazı hikayelerde (durum hikayelerinde) bu bölümlerin bulunma zorunluluğu olmamaktadır.

Serim düğümünde olaylar başlatılır ve kişi, zaman, mekan hakkında kısa bilgiler verilir.

Olayların, merakın ve heyecanın doruğa ulaştığı nokta ise düğüm bölümünde yer almaktadır.

Olayların sonuçlandığı, okuyucunun kafasındaki merak duygusunun giderildiği yer ise çözüm bölümüdür.

Türk Edebiyatında Hikaye

Türk edebiyatı her ne kadar bu türe yabancı olmasa da batılı anlamda hikaye türüyle ilk kez Tanzimat Dönemi’nde tanışmıştır. Ondan önce ise hikayeye benzeyen; mesnevi, halk hikayesi gibi türler bizim bu konudaki ihtiyaçlarımızı karşılıyordu.

Edebiyatımızda ilk hikaye kitabı yine bu dönemde Ahmet Mithat Efendi’nin yazmış olduğu Letaif-i Rivayat adlı eser kabul edilmektedir. Batılı anlamda ilk modern hikaye örneğini ise Samipaşazade Sezai, Küçük Şeyler adlı eseriyle vermiştir.

Tanzimat Dönemi’nde hikaye ile henüz yeni tanıştığımızda eserler kusurludur ancak daha sonraki dönemlerde yani Servet-i Fünun, Milli Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi’nde bu türün çok daha başarılı örnekleri verilmiştir.

Milli Edebiyat Dönemi’nde “Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu” gibi sanatçılar hikaye türünde başarılı örnekler vermiştir. Özellikle bu dönemde eserleriyle dikkat çeken Ömer Seyfettin, günümüzde de sıklıkla okunan hikayeleriyle Türk edebiyatının en önemli hikayecileri arasında yer almaktadır.

Hikayede Kullanılan Anlatım Biçimleri

Hikayelerde birçok anlatım biçimi kullanılmakla birlikte en çok kullanılan anlatım biçimleri “Öyküleyici anlatım” ve “Betimleyici anlatım”dır.

Bu anlatım türleri hakkında bilgi almak için aşağıda yer alan başlıklara tıklayabilirsiniz.

Öyküleyici Anlatım
Betimleyici Anlatım

Hikaye PDF + Video

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Hikaye Nedir PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒  PDF / Slayt
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe 
⇒ AYT Edebiyat