İsim Nedir? İsim Türleri, İsimler Konu Anlatımı

“İsim Nedir?” “İsim Türleri” gibi başlıkları ilkokuldan beri görmekteyiz ve sınıf derslerinde önemli bir konu olmakla birlikte TYT Türkçe kapsamında “Sözcük Türleri” konusun temel bir kazanımını oluşturduğundan “isimler” konusunun üzerinde ayrıca durmakta fayda var.

Canlı ya cansız tüm varlıkları, kavramları, duyguları karşılayan sözcüklere isim denir. Canlı veya cansız olsun her varlığın ismi olabileceği gibi duyguların ve düşüncelerin de isimleri olabilir. İsimler, tek bir sözcükten oluşabileceği gibi birden fazla sözcükten de oluşabilir.

İsimler hal eklerini, eşitlik, çokluk, vasıta ve iyelik gibi çekim eklerini alabilirler ve kendi aralarında anlam ilgisi kurarak isim tamlamaları oluşturabilirler. İsimleri çeşitli özelliklerine göre aşağıdaki tablodaki gibi sınıflandırmaktayız.

İşte yine geliyor sonbahar

Çiçekler çiçekliğini unutacak

Bu dizelerde sonbahar, çiçekler isme örnek olarak gösterilebilir.

İsimler Konu Anlatımı

İsimler çeşitli özelliklerine göre farklı yönlerden incelenir. İsim çeşitleri şu şekildedir:

a.Varlıklara Verilişine Göre İsimler

1.Özel İsimler: Bilinen bir varlığı gösteren yani tek varlığı belirten adlardır. Özel isimler kişi, şehir, ülke, hayvan, din, dergi, gazete, kurum ismi olabilir.

Örneğin İstanbul, Pendik, Kadıköy Lisesi, Mehmet, Marmara Denizi özel isimdir.

2.Cins (Tür) İsimler: Aynı türden olan canlı, cansız tüm varlık ve kavramları karşılayan isimlerdir. Özel isimde tek bir varlık zihinde canlanırken cins isimde birbirine benzeyen birçok varlık zihinde canlanabilir.

Örneğin “araba” erken aklımıza tek bir varlıktan çok birçok araba modeli geldiğinden bu sözcük

“Kalem, şehir, insan, gezegen, elma, bilgisayar” gibi sözcükler cins isimdir.

Dikkat! Bazı cins isimler kullanıma göre özel ad olabilir.

• Sonbahara geldiğimizde çiçek solmaya ve yaprak dökmeye başladı.
• Sınıfımızın en başarılı öğrencisi olan Çiçek, son zamanlarda dersleri dinlemiyordu.
  (Bu örnekte “Çiçek” bir insan ismi yerine kullanıldığından özel isim olmuştur.)

Dikkat! Hayvanlara verdiğimiz isimler de özel isim olur: Minnoş, Boncuk, Maviş, Tekir

Dikkat! “Dünya, ay, güneş” gezegen isimleri coğrafi bir terim olarak kullanılırsa özel isimdir ve büyük harfle başlar ancak terim anlam dışına çıkarsa küçük harfle yazılır.

• Dünya, Güneş‘in etrafındaki turunu 365 gün 5 saatte tamamlar.
• Üniversiteyi kazandığımı duyduğumda dünyalar benim olmuştu.
  (Buradaki “dünya” sözcüğü gezegen anlamı dışına çıkıp çok sevinmek manasında kullanıldığından özel isim özelliğini kaybetmiştir.)

b.Varlıkların Oluşuna Göre İsimler

1.Somut İsim: Duyu organlarımızla algılanabilen varlıklara verilen isimler somut olarak adlandırılır. Örneğin elma, televizyon, su, gözlük, ev gibi isimler somuttur.

2.Soyut İsim: Beş duyu organımızla algılanamayan, madde halinde olmayan varlıklara verilen isimler soyut isim olarak adlandırılır. Örneğin sevgi, akıl, düşünce, üzüntü, sevinç gibi isimler soyuttur.

Dikkat! Gerçek anlamına göre somut olan bir ismi cümle içinde soyut anlam kazanacak şekilde kullanmaya “Soyutlama”, soyut sözcüğü cümle içinde somut anlama gelecek şekilde kullanmaya ise “Somutlama” denir.

• Bu olaydan sonra bana soğuk davranarak kendinden uzaklaştırdı. (Soğuk, somut anlamken soyutlama yapılarak mecaz anlam yüklenmiş.)
• Bu fikrini yırtıp çöpe attı. (Fikir, soyutken bir kağıt gibi yırtılıp atıldığından somutlaştırılmıştır.)
• Seher vakti bir güzele vuruldum. (Güzel bir insana yüklenerek somutlaştırılmıştır.)
• Bu duruma bir de benim penceremden bak! (Somut olan pencere soyutlaştırılmıştır.)

c.Varlıkların Sayılarına Göre İsimler

1.Tekil İsim: Sadece bir varlığı karşılayan ve çokluk eki olan “-ler, -lar” ekini almamış adlardır. Örneğin sınıf, öğrenci, öğretmen, masa, kalem, okul gibi isimler bir tek varlığı karşılar ve tekil isimdir.

2.Çoğul İsim: Sadece tek varlığı değil birden çok ismi karşılayan isimlerdir. Tekil ismin sonuna çokluk eki olan “-ler, -lar” getirilerek yapılır. Örneğin sınıflar, öğrenciler, öğretmenler, masalar, kalemler gibi isimler çoğul isimlerdir.

Dikkat! Her “-ler/-lar” eki çoğul anlamı vermez. Bu ekler çokluk anlamı dışında cümleye çeşitli anlamlar katabilir.

• Bu yaz dayımlar bize gelecek. (Aile anlamı katmış.)
• Almanlar ve Fransızlar birbirlerini pek sevmezler. (Millet anlamı katmış.)
• Bizim kültürümüzde Yunus Emreler, Mevlanalar bitmez. (Benzerlik anlamı katmış.)
• Ben yirmi yaşlarındayken hem çalışır hem okurdum. (Yaklaşık anlamı katmış.)
• Kemal Beyler teşrif ettiklerinde toplantı başlayacak. (Saygı anlamı katmış.)

Dikkat! “-ler, -lar” çokluk eki özel isimlere geldiğinde kesmeyle ayrılmaz.

• Ahmetler, Ayşeler, Türkler

3.Topluluk İsmi: Çokluk eki almadığı halde, tekil isim gibi görünüp birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. Örneğin sürü, ordu, orman, aile, meclis, takım, manga, millet, komisyon gibi isimler tekil isim gibi göründüğü halde birçok varlığı belirtir.

* Topluluk isimleri de çokluk ekini alabilir: Ordular, ormanlar

Dikkat! Bazı kelimeler ad aktarması (mecazı mürsel) yoluyla topluluk anlamı kazanabilir.

• Bu salonda yüzlerce gösteri yapıldı.
• Bu oyunuyla salonu ağlatmayı başarmıştı. (Salon denilerek izleyiciler kastedilmiştir.)

d.Yapılarına Göre İsimler

Yapılarına göre adları 3 başlıkta sınıflandırmak mümkün. Bunlar:

Basit İsim: Kök halinde bulunan, üstüne herhangi bir yapım eki almamış ve herhangi bir sözcükle birleşmemiş isimlerdir. Tek bir sözcükten oluşurlar:

İnsan, kalem, masanın, bardak, arabalar…

Türemiş İsim: Basit isimken üzerine en az bir yapım eki alıp farklı bir anlamda isme bürünen ya da fiilken ek alıp ad olan adlardır:

İnsan-lık, kalem-lik, simit-çi, yol-cu

Gül-üş, onar-ım, say-ı, kaz-ma

Birleşik İsim: En az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan isimlerdir. Birleşik isim şu yollarla yapılabilir:

İki adın yan yana gelmesiyle oluşan birleşik isimler: gökyüzü, keçiboynuzu, altıparmak

Bir ad ve bir eylemin yan yana gelmesiyle oluşan birleşik isimler: gecekondu, bilgisayar, imambayıldı

İki eylemin yan yana gelmesiyle oluşan birleşik sözcükler: biçerdöver, dedikodu

İsimler PDF + Video (Deniz Hoca)

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “TYT Türkçe Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Sözcük Türleri Konu Anlatımı PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒  PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe Konuları
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF