Kafiye şeması, şiirde ahengi sağlamak için kullanılan unsurlardan birisidir. Bir şiirin nazım biçiminin yani nazım şeklinin belirlenmesinde önemli bir ölçüt olan kafiye düzeni, dizelerin kafiyelere göre kendi aralarında gruplandırılması esasına dayanmaktadır.
Kafiye Şeması Nedir?
Dize sonlarındaki kelimeler arasındaki benzerliklere göre bir gruplandırma yapışmasına kafiye şeması; kafiye düzeni ya da uyak örgüsü denir.Dize sonlarındaki kafiye benzerliklerine dizeler gruplandırılırken genellikle a harfinden başlamak üzere harflendirme yapılır. Örneğin bir dörtlüğün sonundaki kafiyelere göre a, a, a, b şeklinde düzen oluşturulabilir.
NOT: Şiirdeki kafiye düzenine göre Türk şiirinde çeşitli nazım biçimleri oluşur.
Kafiye Şeması
Türk şiirinde en çok kullanılan kafiye şeması çeşitleri şu şekildedir:
a) Düz Kafiye
Bir dörtlükteki dizelerin a,a,a,a ya da a,a,a,b şeklinde sıralanmasına düz kafiye denir. Görüldüğü gibi ilk üç dize ya da dört dizenin tamamında bir benzerlik söz konusudur.
Gene bülbül bilir gülün hâlinden
Yeter deli oldum yârin elinden
Âşık aşıp gelir yaya belinden
Yardan bize gel olduğu zamandır
b) Çapraz Kafiye
Bu kafiye düzeninde ise çaprazlama bir şekilde birinci ve üçüncü dize ile ikinci ve dördüncü dize arasında bir ses benzerliği vardır. Çapraz kafiyenin düzeni şu şekildedir: a,b,a,b
El gibi dolaşma Anadolu’nda,
Arkadaş, yurdunu içinden tanı.
Dinle bir yosmayı pınar yolunda,
Dinle bir yaylada garip çobanı
c) Sarma Kafiye
Bu kafiye şemasında birinci ile dördüncü dize, ikinci dile ile üçüncü dize arasında bir benzerlik söz konusudur. Yani bir ve dördüncü dize ikinci ve üçüncü dizeyi sardığından bu düzene sarma ya sarmal kafiye denir.
Bozkırın ortası bir kara duman
Bitmez yelleri, soğuğu bitmez
Yaz bahar gelmeden kar kalkıp gitmez
Bulutlu göklere ağlıyor aman
d) Mani Tipi Kafiye
Türk edebiyatında yaygın bir nazım biçimi olan ve tek dörtlükten oluşan manilerin kafiye şeması olan a,a,x,a şeklindeki düzen şiirlerde karşımıza çıkmaktadır.
Arabası sürgülü
Saçları da örgülü
Babasından istedim
Güzel yüzlü sümbülü
e) Örüşük Kafiye
Üç dizeli bentlerde kullanılan ve ilk örnekleri Servet-i Fünun döneminde verilmiş bir uyak örgüsü çeşididir. Örüşük kafiye şu şekilde olur: aba, bcb, cdc
……………. a
…………….. b
…………….. a
…………….. b
…………….. c
…………….. b
…………….. c
Kafiye Şeması PDF + Video
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Kafiye Düzeni PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat