Kinaye Nedir?

“Kinayeli söyleyiş” dilimizde ve edebiyatta sıklıkla kullanılan, anlamı güzelleştiren bir sanat olarak gösterilir. Halk arasında; bir sözün üstü kapalı bir şekilde ifade edilmesi, alaya alınması, şakaya vurulması durumlarında “Kinaye yapmak” şeklinde kullanımı da mevcuttur. Peki kinaye nedir? 

Kinaye Nedir?

Çoğu zaman benzetme amacının dışında bir sözcüğün hem gerçek anlamına hem de mecaz anlamına gelecek şekilde çift anlamlı bir şekilde kullanılmasına değinmece ya da kinaye denir.

Kinaye sanatı konusunda dikkat edilmesi gereken hususun başında bir sözcüğün hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanılmasıyla birlikte ağırlıklı olarak mecaz anlamın ön plana çıkmış olması gelmesidir. Atasözü ve deyimlerde kinaye örnekleri görmek oldukça yaygın bir durumdur. Değinmece ve kinayeli atasözleri örnekleri aşağıda yer almaktadır.

Kinaye Örnekleri

Örnek 1

Ey benim sarı tamburam
Sen ne için inilersin
–İçim oyuk derdim büyük
Ben onun’çün inilerim.” 

Pir Sultan Abdal’ın yukarıdaki dörtlüğünde geçen sazın belirtmiş olduğu “içim oyuk” ifadesi hem gerçek anlamda doğrudur hem de mecaz anlamda dert içinde olmak manasında kullanılmış. Hem mecaz hem de gerçek anlamda kullanılan bu sözcükler değinmece sanatına örnektir.

Örnek 2

Yaşlı dayı, gözlerini dünyaya yumdu.

Yukarıdaki cümlede yer alan “Gözlerini yummak” ifadesi hem gerçek anlamda gözlerin kapanması hem de mecaz anlamda ölmeyi ifade ettiğinden kinaye sanatı örneğidir.

Örnek 3

Dadaloğlu’m der ki belim büküldü 
Gözümün cevheri yere döküldü

Yukarıda yer alan dizelerdeki “Belim büküldü” ifadesinde belin bükülmesi gerçek anlamda kullanılabileceği gibi işlerin, hayatın zorlaştığını ifade etmesi bakımından da mecaz anlamlıdır. Bu nedenle “Belim büküldü” kinayedir.

Örnek 4

• Çoban, keçileri kaçırdı.

Yukarıdaki örnek gerçek anlamda düşünülecekse sürü peşinde giden çobanın keçilerini kaçırmasıdır. Çobanın keçileri kaçırması mecaz anlamda akli dengelerini kaybetmesini ifade eder. Görüldüğü gibi buradaki söz hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanılabilmektedir.

Örnek 5

• O, eli kolu uzun biridir.

Yukarıdaki cümle hem gerçek hem de mecaz anlamda düşünülebileceğinden kinaye örneğidir. Gerçek anlamda birinin eli ve kolu uzun olabilir. Mecaz anlamda ise çevresinin geniş olduğunu ifade eder.

Kinayeli Atasözleri Örnekleri

Birçok atasözünde kinaye sanatının kullanıldığını daha önceden de belirtmiştik. Kinayenin yer aldığı atasözleri örnekleri şu şekildedir:

• Mum dibine ışık vermez.

Yukarıdaki atasözünde mumun dibine ışık veremeyeceği gerçek anlamdır. Ancak mecaz anlamda da örneğin durumu iyi olan birinin yakınlarına fayda sağlamayacağı ifade edildiğinden mecazdır. Hem mecaz hem de gerçek anlamda kullanıldığı için kinaye örneğidir.

• İşleyen demir pas tutmaz.

Yukarıdaki atasözünü iki anlamda düşünebiliriz. Buradaki gerçek anlam işlemeyen, atıl durumda kalan demirlerin zamanla paslanmasıdır. Ancak bu sözü daha çok mecaz anlamda kullanırız. Atasözünün ifade ettiği mecaz anlam da herhangi bir iş yapmadan yaşayan tembel insanların zamanla fiziksel olarak gerileyeceği ve yeteneklerini kaybedeceğidir.

• Hamama giren terler.
• Damlaya damlaya göl olur.
• Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
• Ateş düştüğü yeri yakar.
• Taşıma su ile değirmen dönmez.
• Ayağını yorganına göre uzat.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe 
⇒ AYT Edebiyat
⇒ Edebi Sanatlar