Türkçemizi doğru kullanmak hem de iletişimi güçlendirmek için metin yazarken uymamız gereken belli başlı kurallar vardır. Yazım bilgisi olarak adlandırdığımız bu kurallar içerisinde çok sık kullanmasak da yapacağımız bir yanlışın hemen göze batacağı maddelerden birisi de “Kısaltmaların Yazımı“dır. Bu yazımızda hatasız bir yazım için kısaltmaları nasıl kullanmamız gerektiğini maddeler halinde ele alacağız.
Kısaltmaların Yazımı
Bir sözcüğün, ismin ya da terimin daha pratik olması adına yazarken bir harfinin ya da birkaç harfinin kullanılarak simgesel olarak ifade edilmesine kısaltma denir. Kısaltmalarda bir ortak kullanımı söz konusu olmalıdır ki herkesin zihninde aynı şey canlanabilsin. Örneğin TDK denildiğinde herkesin bu kısaltmanın Türk Dil Kurumunu ifade ettiğini anlaması lazım.
1 ⇒ Ülke, kitap, dergi, kurum ve yön adlarının her kelimesinin ilk harfi alınarak ve bu harflerin tamamı büyük yazılarak kısaltmalar yapılır.
TBMM → Türkiye Büyük Millet Meclisi
THY → Türk Hava Yolları
MKEK → Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu
TDED → Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi
K → Kuzey
UYARI: Her ne kadar kısaltmalarda sadece ilk harfler alınır desek de bazen kelimelerin birkaç harfi (özellikle son kelimenin) alınarak kısaltma yapılabilir ya da uyumluluk olsun diye nadiren de olsa aradaki bazı kelimelerden hiç harf alınmayabilir.
BOTAŞ → Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi
İGDAŞ → İstanbul Gaz Dağıtım Sanayii ve Ticaret Anonim Şirketi
ASELSAN → Askerî Elektronik Sanayii
UYARI 2: Kısaltmalar arasına kesinlikle nokta konulmaz. Kısaltmaların arasına nokta konulmamasının tek istisnası, yazımı gelenekselleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) isimleridir.
2 ⇒ Uluslararası kullanımı olan ölçü birimlerinde kısaltmalardan yararlanılır.
m → Metre
cm → Santimetre
kg → Kilogram
l → Litre
3 ⇒ Kurum, kuruluş kitap, dergi, yön adları ve ölçülerin dışında kalan sözcük ya da sözcük gruplarının kısaltmasında ilk harf ve onunla birlikte kelimedeki temel harfler baz alınır. Kısaltılan kelimeler eğer özel isme, unvan ve rütbeye aitse ilk harfi büyük yazılmalıdır. Eğer kısaltılacak kelime özel isim, unvan ve rütbe dışında cins bir isimse ilk harfi küçük yazılır.
İng. (İngilizce)
Fatih Mah. (Mahallesi)
Hatıra Sok. (Sokağı)
Av. (Avukat)
Alb. (Albay)
ed. (edebiyat)
fiz. (fizik)
4 ⇒ Kısaltmalara gelen eklerin nasıl yazılacağıyla ilgili kural şu şekildedir:
» Eğer kısaltmalar küçük harfle yazılanlardan ise ekler kelimenin (son kelimenin) okunuşuna göre yetirilir: kg’dan (kilogramdan), g’a (grama)
» Kısaltmalar büyük harfle yapılanlardan ise son harfin okunuşuna göre ek getirilir: THY’ye, TDK’nin, TL’nin
» Bunların dışında kalan ve büyük harflerle yazılsa da bir kelime gibi okunan kısaltmalara gelen ekler kısaltmanın okunuşuna göre getirilir: İGDAŞ’ın, ASELSAN’ı, TÜSİAD’da
UYARI: Numaralı kelimesinin kısaltması olan “no” da yazıldığı gibi okunduğundan gelen ek şu şekilde yazılacaktır: No.lu, No.suz
5 ⇒ Bir kısaltmanın sonunda nokta varsa ya da kısaltma üs işaretiyle (cm³ gibi) bitiyorsa kısaltmadan sonra kesme işaretini kullanmaya gerek yoktur. İlgili ek kısaltmaya ya da üs işaretinin okunuşuna göre konur.
İng.nin (İngilizcenin)
64ten (altı üssü dörtten)
6 ⇒ Sert ünsüzle biten kısaltmalardan sonra gelen ekler kısaltmanın okunuşunu değiştirmez.
RTÜK’e (RTÜĞ’e şeklinde değil)
TÜBİTAK’ın (TÜBİTAĞ’ın şeklinde değil)