Her ne kadar bazı özellikleri itibariyle Ortaasya’ya dayanan ancak tam olarak oluşumunu Anadolu’da gerçekleştirmiş Ruşen Ali’nin yaşadığı kahramanlıkları anlatan destana “Köroğlu destanı” denir. Bu destanın içinde Köroğlu’nun gerçekleştirmiş olduğu toplamda 24 farklı macera bulunmaktadır. Diğer destanların dışında bu destanın tamamı manzum şekilde değildir. Destanın bütünü manzum ve mensur karışık olarak anlatılmaktadır. Köroğlu Destanı, birçok bölgede özellikle de Anadolu, Rumeli ve Azerbaycan’da değişik şekillerde ve kahraman isimleriyle anlatılmaktadır.
Köroğlu Destanı’nın zamanı tam olarak tespit edilebilmiş değildir. Ancak destanda anlatılan bazı olaylardan yola çıkılarak 16. yüzyıl tespiti yapılabilmektedir.
Köroğlu, halkın gözünde adaleti, yiğitliği, yardımseverliği ve inancı ifade eden bir kişidir. Bu bakımdan Türk halkının gönlünde yer tutmuş bir kişiliğe bürünmüştür. Anadolu’da beylerin halka yaptığı zulme başkaldırının temsilcisi Köroğlu olmuştur. Halk tarafından böylesine önemsenen ve sevilen bir kahraman olan Köroğlu ölümsüzlüğe kavuşmuştur.
Bu destanların Anadolu halkı tarafından çok sevildiğini ve halkın içinde Ruşen Ali’ye karşı sonsuz bir sevgi beslendiği tarihi bir gerçektir. Bu nedenle yine bu dönemde yaşamış halk şairi olan Köroğlu’nun şiirleri de bu destanla bütünleşmiştir.
Köroğlu Destanı’nın Özeti
Ruşen Ali’nin Yusuf adında bir at ustası olan babası vardır. Bolu Beyi’nin ise o dönemde atlara olan düşkünlüğü tüm halk tarafından bilinmektedir. Bir gün Bolu Beyi, at seyisi olan Yusuf’tan kendisine yaraşır bir tay bulmasını ister. Yusuf, büyüdüklerinde Bolu Beyi’nin istediği nitelikte olacağına inandığı iki zayıf tay bulur ve bunları satın alır. Ancak Yusuf’un bulduğu tayı beğenmeyen Bolu Beyi, bunun kendisine karşı bir hakaret olduğunu düşünür ve at seyisinin gözlerine mil çektirir.
Babası zulme uğramış ve gözlerini kaybetmiş biri olan Köroğlu, babasının tavsiyelerine uyarak tayı büyütür. Tay büyür ve eşi benzeri olmayan bir Kırat olur. Bolu Beyi’ne seçilen tay artık Köroğlu’nun Kırat’ı olmuştur.
Eşi benzeri olmayan bir ata sahip olan Ruşen Ali, güçlü bir yiğit olup babasının intikamını almak ister. Baba-oğul intikam andıyla yola çıkarlar. Abıhayatı (Ölümsüzlük suyu) bulurlar ve Ruşen Ali bu sudan içerek ölümsüzlüğe kavuşur. Bununla birlikte Ruşen Ali birçok niteliğe de sahip olur.
Baba-oğul geri döner ve Bolu Beyi’ne yakın bir yer olan Çamlıbel’i kendilerine yurt edinirler. Burada gösterdiği kahramanlıklarla birlikte Köroğlu çevresinde bir sürü adam da toplamış olur. Birçok askeriyle birlikte Bolu Beyi’ne savaş açar ve onu bozguna uğratır. Bolu Beyi’nin kız kardeşine aşık olan Köroğlu, onu kaçırarak evlenir. Bundan sonra hayatına fakirlere garibanlara yardım ederek geçirir.
Yiğitliği ve mertliğiyle ün salan Köroğlu, tüfeğin icat edilmesiyle birlikte büyük bir üzüntüye kapılır. Rivayete göre “Delikli demir çıktı, dünyanın tadı kalmadı.” der ve ortalıktan kaybolur.
Köroğlu Destanının Özellikleri
“Köroğlu bir destan mıdır yoksa halk hikayesi mi?” şeklinde yoğun bir tartışma vardır. Esasen taşıdığı bazı özellikler bakımından hem destan hem de halk hikayesi özelliklerini üstünde taşımaktadır. Kırat gibi destansı bir varlığın bulunması, önceki Türk destanlarında da görülen “Körün oğlu” motifleri, Ruşen Ali’nin aşırı derecede güçlü olması ve yine aynı şekilde ölümsüzlüğe kavuşması destansı özelliklerdir. Ancak bu olayların nesir şekilde anlatılırken duyguların ve konuşmaların olduğu yerler nazım olarak ifade edilmesi de halk hikayesi özelliğini gösterir.
- Son dönemlerde oluşmuş Türk destanlarından biridir.
- At Seyisi olan Yusuf’un oğlu Ruşen Ali’nin nam-ı diğer Köroğlu’nun göstermiş olduğu yiğitlikler anlatılır
- Bu destan nazım ve nesir karışık bir şekilde anlatılır.
- Zamanı tam olarak belli olmasa da 16. yüzyıl olduğu tahmin edilir.
- İslamiyetin etkisiyle birlikte bu destanda tanrı ya da tanrıçalara rastlanmaz.
- Bu destanda olağanüstü özellikler diğer destanlarda olduğu gibi görülür. Özellikle Köroğlu’nun 15 yaşında koca çınarları bile elle sökecek kadar güçlüdür.
- Her ne kadar olağanüstü özellikler gösterse de olağan özellikler de bulunmaktadır.
- Destanın içinde önemli bir yer tutan Kırat, destansı bir kahramandır.