Aşık tarzı halk edebiyatı bünyesinde yer alan nazım türlerinden birisi olan “Koşma”, bu gelenek içerisinde oldukça sevilen ve yaygın bir ürün olarak karşımıza çıkar. İslamiyet’in kabulünden önceki koşuk türüne dayanan bu şiir ürünü farklı konularda söylenerek günümüze kadar gelmiştir. Bu yazımızda “Koşma nedir?”, “Koşmanın özellikleri nelerdir?” gibi soruların detaylı cevaplarını bulabileceksiniz.
Koşma Nedir?
Köken olarak İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı’ndaki koşuk türüne dayanan; aşk, ayrılık, ölüm, tabiat, kahramanlık gibi konularının işlendiği halk şiiri nazım biçimine koşma denir.
Halk edebiyatı içerisinde en çok sevilen ve tercih edilen nazım şekli koşma olmuştur. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı’nda yer alan “koşuk” nazım şeklinin İslamiyet sonrası aşık tarzı halk şiirindeki devamı ve karşılığı olarak kabul görmektedir. İslamiyet öncesi bazı törenlerde, dönemin din adamları tarafından kopuz eşliğinde söylenen koşuklar, İslamiyet sonrasında aşıklar tarafından saz eşliğinde söylenmeye devam etmiştir.
Divan edebiyatı denilince nasıl ki akla gazel geliyorsa halk edebiyatı denildiğinde de akla gelen ilk şiir türü koşma olmaktadır. Özellikle koşmanın aşk ve güzellik konularını dile getiren güzelleme çeşidi gazele tema olarak çok benzemektedir. Bu nedenle gazelin halk edebiyatındaki karşılığı olarak kabul gören nazım şekli koşmadır. Koşmalar dini konular dışında genelde her temada söylenmiştir. Genel olarak; aşk, doğa, ölüm, sevgi, güzellik, yalnızlık, kahramanlık, yiğitlik konuları işlenmiştir.
Koşma kelimesi “Koş-” fiilinden türemiştir. “Koş-” fiili edebiyat dilinde türkü söylemek manasına gelmektedir. Hatta Divan-ü Lügat’it Türk‘te “Koş” kelimesi türkü söylemek manasında anlatılmıştır.
Koşma özellikleri
→ Nazım birimi dörtlüktür ve dörtlüklerin sayısı genellikle 3-5 arasında değişmektedir.
→ Hece ölçüsüyle yazılan koşmalar genellikle hecenin 11’li kalıbıyla yazılır.
→ Lirik bir şiir türü olan bu nazım şeklinde aşk, ayrılık, doğa, savaş, kahramanlık gibi konular işlenir.
→ Halk şiirinin bir özelliği olarak bu nazım şeklinin de dili halkın anlayabileceği kadar sadedir.
→ Son dörtlükte şairin mahlası yer alır.
→ Bu şiirlerde kullanılan kafiye şeması aaab(abab), cccb, dddb, eeeb şeklindedir.
→ Daha çok yarım kafiye tercih edilmiştir.
→ Konularına göre güzelleme, koçaklama, taşlama ve ağıt isimlerini alır.
→ İslamiyet öncesi koşuk söyleme geleneğinin devamı şeklindedir.
→ Divan edebiyatındaki gazelin konu olarak halk edebiyatındaki karşılığıdır.
→ Koşmalarda benzetme sanatı çokça kullanılır.
→ Sözlü bir nitelik taşıyan bu şiirler saz eşliğinde söylenmiştir.
Koşma Örnekleri
Örnek 1
Uykudan uyanmış şahin bakışlım
Dedim sarhoş musun söyledi yok yok
Ak ellerin elvan elvan kınalım
Dedim bayram mıdır söyledi yok yok
Dedim ne gülersin dedi nazımdır
Dedim kaşın mıdır dedi gözümdür
Dedim ay mı doğdu dedi yüzümdür
Dedim ver öpeyim söyledi yok yok
Kul Nesimi
Örnek 2
Vara vara vardım ol kara taşa,
Hasret ettin beni kavim kardaşa,
Sebep ne gözden akan kanlı yaşa,
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm
Nice sultanları tahttan indirdi
Nicesinin gül benzini soldurdu
Nicelerin gelmez yola gönderdi
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm
Karacoğlan der ki kondum göçülmez
Acıdır ecel şerbeti içilmez
Üç derdim var birbirinden seçilmez
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm
Karacaoğlan
Koşma Türleri
Konularına göre koşmalar dört başlıkta toplanır: güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt…
Güzelleme: Lirik temalı koşmalardır. Genellikle aşk, ayrılık, özlem, doğa gibi duygulara hitap eden bir nazım türüdür. Halk edebiyatında güzellemelerin en güzel örneklerini Karacaoğlan vermiştir. Güzellemelerin Divan Edebiyatındaki karşılığı gazeldir. Ayrıca Bkz -> Güzelleme
Koçaklama: Savaş, kahramanlık ve yiğitlik konularını işleyen koşmalardır. Türk Halk Edebiyatında koçaklamaların en güzel örneklerini Köroğlu ve Dadaloğlu vermiştir.
Taşlama: Bir durumu eleştiren, toplulukların ya da kişilerin aksaklıklarını eleştiren, iğneleyen nazım türüdür. Ayrıca Bkz -> Taşlama
Ağıt: İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatında saguların halk edebiyatındaki karşılığı ve devamıdır. Bir kişinin ölümünü ve ölümünden duyulan üzüntüyü dile getiren şiirlerdir. Ağıtın Divan Edebiyatındaki karşılığı mersiyedir.
Koşma PDF + Video
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Koşma PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ Halk Şiiri
⇒ Aşık Tarzı Halk Şiiri
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat