Koşuk, “İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı”nın sözlü ürünlerini oluşturan edebi ürünlerin başında gelen şiir nazım biçimlerinden birisidir. Peki “Koşuk Nedir?” ve “Koşuk Özellikleri Nelerdir?”
İslamiyet öncesi geleneklerinde Türkler av törenleri olarak bilinen “sığır töreni” ile avlanan hayvanların pişirilip yenildiği, eğlencelerin yapıldığı “şölenler” düzenlerlerdi. Bu sığır töreni ve şölenler sırasında aynı zamanda din adamları olan ozanlar halka çeşitli konularda şiirler okurlardı.
Koşuk Nedir?
Türklerin İslamiyet öncesinde düzenlendikleri sığır ve şölen adı verilen törenlerde şaman, kam, baksı ve ozanların kopuz eşliğinde genellikle aşk, güzellik, tabiat gibi temalarda okudukları şiirlere koşuk denir.
Törenler sırasında din adamları tarafından okunan “koşuklar” tamamen Türk kültürünün izlerini taşımaktadır. Bu dönemde henüz başka kültürlerden etkilenmediğimiz için koşuklar halkın anladığı bir dilde ve Türklerin milli vezni olan hece ölçüsüyle söylenmiştir. Ancak şunu belirtmekte fayda var ki bu şiirler o dönemde sözlü gelenek yoluyla varlıklarını devam ettirdiklerinden bugün koşuklar hakkında çok fazla bilgi sahibi değiliz. Bu türle ilgili bugün elimizde yer alan örnekler ise örnekler ise Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lügat’it Türk adlı eserinden alınmıştır.
İslamiyet öncesi dönemde törenedekileri ve ava çıkacakları coşturmak amacıyla söylenen koşuklar, İslamiyet sonrası halk edebiyatında yerini “Koşma” şiirlerine bırakmıştır. Bu nazım şeklinin divan edebiyatında karşılığı ise “Gazel” olarak kabul görmektedir.
Koşuk Özellikleri
→ Başta aşk, doğa, güzellik, kahramanlık gibi konular olmak üzere birçok konuda söylenmiştir.
→ Bu şiirler sığır törenlerinde ve şölenlerde kopuz eşliğinde söylenmiştir.
→ Törenlerde bu şiirler şaman, kam, baksı ve ozan adı verilen din adamları tarafından okunmuştur.
→ Henüz başka kültürlerin etkisi görülmediğinden koşukların dili sade ve millidir.
→ Milli veznimiz olan hece ölçüsüyle söylenmişlerdir.
→ Genellikle hece ölçüsünün 7, 8 ve 11’li kalıplarıyla oluşturulmuştur.
→ Nazım birimi olarak o zamandaki tüm şiirlerde olduğu gibi dörtlük tercih edilmiştir.
→ Kafiye şeması aaab(abab, abcb), cccb, dddb… şeklindedir.
→ Bu tür şiirlerde genellikle yarım kafiyenin kullanıldığı görülür.
→ Söyleyeni belli olmadığından anonim ürünlerdir.
→ Koşuklarda lirik bir söyleyiş bulunmaktadır.
Koşuk Örneği
Kar buz kamuğ erüşdi
Tağlar suvı akışdı
Kökşin bulıt örişdi
Kayguk bolup egrişür
Yagmur yagıp saçıldı
Türlük çeçek suçuldı
Yinçü kabı açıldı
Çından yıpar yugruşur
Koydı bulut yağmurın
Kerip tutar ak torın
Kırka koytı ol karın
Akın akar engreşür
(Günümüz Türkçesi ile)
Kar, buz, hepsi eridi ;
Dağların suyu aktı,
Mavi bulut belirdi,
Kayık olup salınır. (7)
Yağmur yağıp saçıldı,
Türlü çiçekler çıktı,
İnci (çiçeği) açıldı,
Sandal’la misk yuğruşur.
Bulut yağmurunu bıraktı,
(havaya) ak ağını gerip tutuyor.
O, karını kırlara bıraktı,
Sel(ler) inleyerek akıyor.
Koşuk Hakkında Bilgi Video
“Koşuk Nedir?” sorusunun cevabı, koşukların özellikleri ve daha fazlası için aşağıdaki videoyu seyredebilirsiniz.
Koşuk PDF + Video
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Koşuk PDF Çalışma Kağıdı” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat