Mektup Nedir? Mektubun Özellikleri, Mektup Türleri

Mektup çok eski bir haberleşme aracı olmasına rağmen teknolojinin gelişmesiyle mektubun hayatımızdaki yeri oldukça azalmıştır.  Çünkü teknolojiyle birlikte televizyon, radyo, bilgisayar, telefon ve internet gibi yeni iletişim araçları hayatımızı işgal etmiştir. Ancak hislerin karşı tarafa etkili ve içten bir şekilde aktarılması konusunda hiçbir iletişim aracı mektup kadar etkili olamamaktadır. Bu nedenle “Mektup nedir?” sorusunun cevabını kısa bir şekilde vermek doğru olmayacaktır.

Mektup Nedir?

Bir düşünceyi, isteği, duyguyu başkalarına aktarmak ve haberleşmek gibi amaçlarla oluşturulan metinlere mektup denir. Hislerimizi en doğal ve samimi şekilde karşı tarafa bu tür sayesinde aktarabiliriz. Mektupta kullanılacak üslup ve dil karşı tarafın kültür ve bilgi seviyesine göre ayarlanmaktadır yani arkadaşımıza yazdığımız ile bir akademisyene yazacağımız mektubun üslubu arasında çok fark olacağı aşikardır. Mektupların içeriği ve üslubu kadar biçimi de önemli olduğundan yazının güzel ve okunaklı olmasına, kağıdın temiz ve düzenli olmasına dikkat edilir.

Bu yazı türü dönemin zihniyetini yani dönemin yaşam biçimini bize en iyi yansıtan metin türlerinin başında yer almaktadır. Bu nedenle geçmişte devlet adamlarının ve edebiyatçıların mektupları birer belge niteliğindedir. Sanatçıların yaşamları hakkında daha özel bilgiler vermesi açısından bazı sanatçıların mektupları kitap haline getirilmiştir. Bu yazılar sayesinde sanatçıları daha yakından tanıma fırsatı buluyoruz. Cahit Sıtkı Tarancı’nın Ziya’ya Mektuplar ve Nazım Hikmet’in Kemal Tahir’e Hapishaneden Mektuplar’ı kitap haline getirilmiş mektuplardan oluşan eserlerdir.

Türk Edebiyatında Mektup

Bu tür bizim edebiyatımızda eskilere dayanır. Divan şairleri düz yazılarını ve mektuplarını topladıkları kitaplara “münşeat” adını vermişlerdir. Mektup kelimesi bizim dilimize Arapçadan geçmiştir. Divan edebiyatında kullanılan mektuba name de denilmiştir. Edebiyat tarihimizde en meşhur mektup 1534 yılında Fuzuli’nin Kanuni Sultan Süleyman’a yazdığı Şikayetname’dir. Fuzuli’nin şikayetlerini dile getirdiği mektupta “Selâm verdim rüşvet değildir deyü almadılar.”  sözü çok meşhurdur.

Tanzimat Edebiyatı ile bu türde önemli gelişmeler olmuştur. Namık Kemal’in Hususi Mektuplar, Muallim Naci’nin Muhaberat, Muhaverat adlı eserleri bu dönemde ön plana çıkmıştır. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda ise bu türün artık tür olarak edebiyatımıza iyice yerleştiğini görüyoruz.

Mektup Özellikleri

Mektubun özellikleri maddeler halinde şu şekilde sıralanabilir:

1. Mektuplardaki anlatım karşıdaki kişinin bilgisine ve kültür seviyesine göre ayarlanır.
2. Mektupların üslubu son derece doğal ve samimidir.
3. Dönemin özelliklerini en iyi yansıtan türlerden olması nedeniyle birer belge niteliği taşır.
4. Konu sınırlaması yoktur, hemen her konuda yazılabilir.
5. Özel, resmi, iş ve edebi olmak üzere dörde ayrılır.
6. İletişim araçlarının gelişmesiyle günlük hayatta pek sık kullanılmaz hale gelmesine rağmen hisleri en iyi anlatan tür olması ve doğallığı nedeniyle hala önem arz etmektedir.
7. Özelliklerine göre 4 başlıkta incelenebilir: Özel, resmi, iş ve edebi mektuplar

Mektup Türleri

Mektuplar belli özelliklere ve yazılış amaçlarına göre dört türde incelenmektedir. Mektup çeşitleri şu şekildedir:

Özel Mektuplar

Daha önceden birbirlerini tanıyan kişilerin duygularını, hislerini, durumlarını birbirlerine anlatmak için yazdıkları mektup çeşididir. Bu mektuplarda doğallık ve samimiyet son derece fazladır. Özel mektupların yazılış amacı hislerin ve duyguların karşı tarafa aktarılması, durumlardan karşı tarafın haberdar olmasıdır. Özel mektubun gönderildiği kişiyle göndericinin arasındaki ilişkiye göre mektubun üslubu oluşur. Özel mektuplar her türde yazılabilir. 

Resmi Mektuplar

Devlet kurumlarının birbirleri arasında yaptıkları yazışmalar resmi mektup olarak adlandırılır. Resmi mektuplar makamdan makama yazılabileceği gibi kişiden bir makama da yazılabilir. Bu mektuplarda ciddi bir üslup kullanılır. Bu mektupların var olan kurallarına uyulma zorunluluğu vardır. Mektup eğer alt makama yazılıyorsa sonu “rica ederim”, üst makama yazılıyor ise “arz ederim” kalıplarıyla tamamlanır.

Dilekçe: dilekçeler de tür olarak resmi mektuplardandır. Kişiler tarafından bir devlet kurumuna ya da özel bir şirkete istek ve şikayet belirtmek amacıyla yazılır. Kurumlar ve şirketler kendilerine gelen bu dilekçeleri yasal olarak cevaplamak durumundadır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, dilekçenin kurallarına uygun bir şekilde yazılmış olmasıdır. Şekil ve içerik olarak uygunluk taşımayan dilekçeler dikkate alınmaz.

İş Mektupları

Ticari işletmelerin, şirketlerin birbirleriyle ya da kişilerle yaptıkları yazışmalara iş mektubu denir. Bu mektupların konusu herhangi bir iş durumudur. Bu iş durumu borç, satış, sipariş vb. olarak sıralanabilir. İş mektuplarıyla ilgili oluşmuş bir mektup şekli bulunur ve genel olarak bu kurallara uyulur.

Edebi Mektuplar

Sanatçıların ve edebiyatçıların birbirlerine yazdıkları, sanatsal değer taşıyan mektuplardır. Aynı zamanda edebi mektuplar bir şâhısa değil, topluma da hitap edebilir. Bu mektuplar dergilerde ve gazetelerde yayımlanır. Biz bunlarla birlikte dönemin edebiyat ve yaşamı hakkında bilgi sahibi olduğumuz gibi sanatçıları da yakından tanıma olanağına ulaşırız. Bazı sanatçıların bu türdeki yazıları kitap haline getirilmiştir: Cahit Sıtkı Tarancı’nın Ziya’ya Mektuplar ve Nazım Hikmet’in Kemal Tahir’e Hapishaneden Mektupları

Ayrıca Bkz ⇒ Mektup Nasıl Yazılır?