Muhammes, divan edebiyatında çokça kullanılan ve özel şekillere sahip olan bir “divan edebiyatı nazım biçimleri”nden birisidir. Bu yazımızda “Muhammes nedir? Muhammes Özellikleri” gibi soruların cevaplarını bulabilirsiniz.
Muhammes Nedir?
Arapçada beşli anlamına gelen muhammes, divan edebiyatında beş dizelik bentler halinde söylenen bir nazım biçimidir. Her konuda yazılabilen ve çeşitli yöntemlerle gazelden türetilebilen muhammes nazım biçimi, aruz ölçüsüyle yazılmaktadır.
Muhammes Özellikleri
→ Arapçada beşli, beş köşeli gibi anlamlara gelmektedir. (Arapça “beş” olan hamse sözcüğünden türetilmiştir.)
→ Bent sayısı genellikle 4-8 arasında değişmektedir.
→ Aruz ölçüsüyle yazılır.
→ Kafiye düzeni aaaaa / bbbba / cccca şeklindedir.
→ Her konuda yazılabilir ancak daha çok felsefi düşünceler, tasavvuf ve aşk konuları ele alınır.
→ Birçok şair bu nazım biçimiyle şiir yazmıştır.
→ Beş dizeli bentlerden oluşan “tahmis, taştir, tardiyye” gibi nazım biçimleri de vardır.
→ Muhammeslerde son bir ya da iki dize nakarat şeklinde aynen tekrar ediyorsa buna “muhammes-i mütekerrir“, son bir ya da iki dize sadece uyak anlamında tekrar ediyorsa buna da “muhammes-i müzdeviç” denir.
→ Beş dizeli bentlerden oluşan “tahmis, taştir, tardiyye” gibi nazım biçimleri de vardır.
Muhammes Çeşitleri:
Tahmis
Bir gazeldeki beyitlerin üstüne üçer dize eklenmesiyle oluşan nazım biçimidir.
Beyitlerin üstüne gelen üç dize, ilgili beytin ilk dizesine göre kafiyelenir.
(aaaaa / bbbba / cccca )
Taştir
Gazeldeki beyitlerde iki dize arasına üç dizenin eklenmesiyle oluşan nazım biçimidir.
Beyitteki dizelerin ortasına gelen üç dize, ilgili beytin ilk dizesine göre uyaklanır.
(aaaaa / bbbba / cccca)
Tardiyye
Kendine özgü bir aruz kalıbıyla yazılan muhammesin özel biçimidir.
Kafiye düzeni: “aaaab / ccccb / ddddb” şeklindedir.
Bentlerin son dizesi, ilgili bentten farklı bir kafiyeye sahiptir.
Muhammes Örnekleri
Örnek 1
Aşağıda yer alan Fuzuli’nin muhammesindeki kafiye şeması “aaaaa / bbbba / cccca” şeklinde olup son dizeler sadece kafiye anlamında benzemektedir. Bu nedenle bu şiire muhammes-i müzdeviç denir.
Ten bozuldu eşk-i çeşm-i hûn-feşânumdan menüm
Köydi can gönlümdeki sûz-ı nihânumdan menüm
Tâ eser var cism ü cân-ı nâtüvânumdan menüm
Gâm kem etmez göz ü gönlüm cism ü canumdan menüm
Bu başumdan savulup ol gitse yanumdan menüm.
Meyl-i vasi eğmiş kadümi çeng-i bezm-i yâr tek
Reglerüm sızlar el ursam çeng üzere târ tek
Çeng ne mümkin kim ide zârlıg men zâr tek
Bes ki memlûyem hevâ-yı aşka mûsikâr tek
Min figân her dem çıkar her üstühânumdan menüm.
Ey hayâlün halveti nakd-ı revânum mahzeni
Gözyaşı olur revân her dem hayâl itsem seni
Lutf umup senden ser-i kuyunda tutdum meskeni
Gel gözüm nûru Fuzulî tek çok ağlatma meni
İncimez mi hâtırun munca figânımdan menüm.
Fuzûlî
Örnek 2
Aşağıda yer alan Yahya Bey’in muhammesindeki kafiye şeması “aaaaA / bbbbA / ccccA” şeklinde olup son dizeler nakarat olarak aynen tekrar etmiştir. Bu nedenle bu şiire muhammes-i mütekerrir denir.
Şâdmân olsun ki sultan oglı sultândur gelen
Bahr u berrün pâdişâhı Al-i Osmândur gelen
Nâlb-i şer-i Muhammed zıll-ı Yezdândur gelen
Şark u garbı seyr iden hurşîd-i rahşândur gelen
Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen
Bir kemîne bendesini Mısra sultân eyleyen
Kerbelâ seyrini her dervişe âsân eyleyen
Sâyeveş düşmenlerin hâk ile yeksan eyleyen
Dembedem bağnn Kızılbaşun kızıl kan eyleyen
Âlemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen
Sâhib-i seyf ü kalem şâh-ı ulu’l-elbâb olan
Âlemi feth eylemekde mihr-i âlem-tâb olan
Evliyâullah içinde zübde-i aktâb olan
Rûy-ı ma’nâda bugün ser-leşker-i ashâb olan
Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen
Yahya Bey