Oğuz Türkçesinin Anadolu’daki İlk Ürünleri (XIII-XIV. yy.)

Türkler İslamiyeti kabul ettikten kısa bir süre sonra hızlı bir şekilde geniş coğrafyalara doğru yayılmaya başladılar. 1071 yılında Oğuz boyuna mensup Türkler Anadolu’ya doğru gelmeye başladılar ve 1071 Malazgirt Savaşı ile birlikte Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış oldu. 

Bu haftaya kadar olan Türk Edebiyatı derslerinde Orta Asya’daki Türklerin verdiği ürünleri inceledik. Bu haftadan sonra 4. sınıf sonuna kadar işleyeceğimiz edebiyat, 11. yüzyılda İran ve Anadolu’ya gelen Oğuz Türklerinin oluşturduğu eserlerden oluşacak.

12 ve 13. yüzyıllarda İran ve sonrasında Anadolu’da Büyük Selçuklu Devleti ile Anadolu Selçuklu devleti tarih sahnesinde yerleri almışlardır. Ancak bu devletler döneminde Oğuz Türkçesiyle yani bugün konuştuğumuz Türkçe ile henüz eser ortaya konulmamıştı. Bu dönemde Arapça ve Farsça edebiyatta Türkçenin önüne geçmişti. Ancak Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından sonra ortaya çıkan “Beylikler” döneminde özellikle de tasavvufun etkisinde bir edebiyat hızlı bir şekilde filizlenmeye başlar. Orta Asya’dan gelen Moğol akınları Anadolu’daki huzur ortamını olumsuz yönde etkilemiştir. Anadolu’daki bu huzursuz ortamda tasavvufun temeli atılmış ve halk tarikatlar tarafından tasavvuf fikirleri etrafında toplanmıştır. Ahmet Yesevi‘nin öncelik ettiği tarikat ve tasavvuf anlayışını Anadolu topraklarında Mevlana, Yunus Emre ve Hacı Bektaş-ı Veli daha da ileriye taşımıştır.Özellikle Osmanlı Devleti’nin kuruluşu ve yükselişini takip eden bir hızda yeni bir edebiyat oluşmuştur. O dönemde başlayacak ve günümüze kadar gelecek Oğuz Türkçesiyle icra edilen edebiyat dünya edebiyatları arasındaki yerini alacaktır. 

Oğuz Türkçesinin 13-14. Yüzyıllarında Anadolu’daki İlk Ürünlerinin Özellikleri

1. Oğuz Türkçesinin 13-15. yüzyılları arasındaki dönemine “Eski Anadolu Türkçesi” adı verilmektedir.

2. Bu dönemin ilk eserleri Anadolu Selçuklu Devleti’nın yıkılışına yakın bir zaman ve Beylikler Dönemi’nde verilmiştir.

3. Büyük Selçuklu Devleti ve Anadolu Selçuklu Devleti zamanında halk Türkçe konuşuyordu fakat edebiyat, bilim ve sanat dili Arapçaydı. Beylikler Dönemi’nde Türkçenin önem kazandığını görüyoruz.

4. Bu dönem eserlerinde din ögesi ön plandadır.

Bu dönem eserlerini üç başlıkta inceleyeceğiz:

a. 13 ve 14. Yüzyıllarda Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler

b. 13 ve 14. Yüzyıllarda Olay Çevresinde Oluşan Edebî Metinler

c. 13 ve 14. Yüzyıllarda Öğretici Metinler