Geleneksel Türk tiyatrosu ürünü olan “Orta Oyunu“, etrafı seyircilerle çevrilmiş bir alanda oynanan ve Pişekâr ile Kavuklu tipleri üzerinden şekillenen bir tiyatrodur. “Orta Oyunu nedir?” sorusunun cevabını basit bir anlatımla Karagöz ve Hacivat’ın sahneye çıkmış halidir şeklinde ifade etmek de mümkündür.
Orta Oyunu Nedir?
Palanga adı verilen yuvarlak bir alanda yazılı olmadan doğaçlama bir şekilde oynanan, içinde dans, müzik ve şarkı bulunan geleneksel oyuna Orta Oyunu denir.
Geleneksel tiyatro içerisinde Karagöz’den sonra en yaygın oyunlardan biri olan ortaoyunu günümüz tiyatrosuna da benzer bazı özellikler taşımaktadır. Araştırmacılar Türk tiyatro tarihini incelediklerinde, bu oyunun bir sahnesinin olması, çeşitli oyuncular tarafından oynanması, az da olsa dekorun olması vb. nitelikler nedeniyle modern tiyatroya yakın görürler.
Orta oyununun tarihi incelendiğinde çıkış noktası olarak çeşitli fikirler ortaya çıkmaktadır. Bunların en önemlisi ise bu oyunun Karagöz’ün insanlar tarafından sahneye konulmuş olduğu düşüncesidir. Bir diğer düşünce ise orta oyununun 15. yüzyıldan beri Türk toplumun içinde özellikle de İstanbul’da var olduğudur. Bu oyunun karakterleri, bölümler, dekorları, metinleri vb. özellikleri incelediğinde tamamen bize özgü bir oyun olduğu görülmektedir.
Orta Oyunu Özellikleri
1. Geleneksel tiyatroda olduğu gibi bu oyunda da herhangi bir yazılı metin yoktur. Bu da oyunun modern tiyatrodan ayrılan en önemli yönünü oluşturur.
2. Bu oyun seyircilerin etrafında toplandıkları yuvarlak bir sahnede oynanır. Bu sahneye meydan ya da palanga adı da verilmektedir. Sahne ile seyirci arasındaki mesafe oldukça kısadır.
3. Günlük sıradan konular oyunda ele alınır. Ancak bunun yanında; masallar, efsaneler, halk hikayeleri de konu olarak işlenebilir. Oyundan önce konu seyirciye tanıtılır.
4. Komediye dayalı olarak bu oyunda güldürüler daha çok yanlış anlamalara dayanır.
5. Ana oyuncular Pişekar ve Kavuklu’dur. Bunun yanında çok sayıda karakter de aynen Karagöz’de olduğu gibi fasıl bölümünde sahneye çıkmaktadır.
6. Oyunda yer alan kişiler usta-çırak ilişkisiyle yetiştirilir.
7. Oyuncular kendilerine has bir şekilde temsil ettikleri yörenin kıyafetlerini giyer.
8. Bu tiyatro oyununda sahnede kullanılan dekor yok denecek kadar azdır. Sahnede yer alan dükkan ve yeni dünya adı verilen paravanlar birçok amaçla oyunda kullanılır.
9. Oyun giriş, muhavere, fasıl ve bitiş olmak üzere dört farklı bölümden oluşmaktadır.
Orta Oyunu Bölümleri
Orta oyunu, Karagöz’e benzer bir şekilde dört ayrı bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler ve özellikleri şu şekildedir:
a. Öndeyiş (Giriş): Bu bölümde Pişekar sahneye müzik eşliğinde çıkar ve oynanacak oyunu takdim eder. Sunuştan sonra bir kenara çekilir ve Kavuklu’nun sahneye çıkmasını bekler.
b. Söyleşme (Muhavere): Kavuklu sahneye çıkar ve Pişekar ile bir muhabbete başlarlar.Aslında bu konuşma, asıl oyuna bir hazırlıktır.
c. Fasıl: Bu bölümde oyunun asıl oyunu oynanır. Diğer karakterler de bu bölümde oyuna dahil olur. Pişekar ile Kavuklu arasındaki atışmalara, diğer oyuncular da dahil olur.
d. Bitiş: Bu bölümde ana tipler olan Pişekar ile Kavuklu konuşmalarını bir neticeye ulaştırır. Oynanan oyundan seyircilerin ders çıkarması amaçlanır. Her iki oyuncunun klasik olan sözleriyle oyun sonlandırılır.
Orta Oyunu Kişileri
Bu oyunun karakterleri Karagöz’e benzer özellikler taşır. Özellikle baş oyuncular olarak kabul edilen Pişekar ve Kavuklu, Karagöz ve Hacivat’ın karşılıklarıdır.
Pişekar: Oyunun baş karakterlerinden biridir. Sahneye ilk çıkan her zaman Pişekar’dır. Aynı zamanda oyunun yönlendiricisidir. Pişekar’ın elinde şakşak denilen bir sopa vardır. Birbirine vurarak ses çıkartır ve oyunu yönlendirir. Pişekar, Hacivat’ın orta oyunundaki karşılığıdır. Eğitim görmüş ve kültürlüdür. Kavuklu’yu bu anlamda eğitir ve yönlendirir. Dönemin İstanbul Türkçesini konuşur ve konuşmasında bolca Arapça ve Farsça sözcüklere yer verir. Oyunda fikir danışılacak kişi Pişekar’a başvurur. Oyuncuların akıl hocasıdır.
Kavuklu: Oyunun ana karakterlerindendir. Karagöz’ün orta oyunundaki karşılığı olarak kabul görür. Okumamış, saf, iyi niyetli, herkese inanan, nerede nasıl davranmasını bilmeyen, deli dolu ve işsiz bir tiptir. Oyundaki güldürünün ana kaynağı Kavuklu’dur. Onun söylenenleri yanlış anlaması, Pişekar’ın söylediklerinin zıttını yapması izleyiciyi güldürür. Aynı zamanda söyleşme bölümünde tekerleme okur. Oyun sırasındaki entrikalar hep Kavuklu’nun başının altından çıkar.
Zenne: Erkek oyuncuların canlandırdığı kadın karakteridir.
Karagözdeki Tuzsuz Deli Bekir’in yerini bu oyunda Efe karakteri almıştır. Bu oyuncuların dışında; Kayserili, Arnavut, Acem, Arap, Ermeni, Rum, Çelebi, Yahudi, Laz vb. karakterler de vardır.
Orta Oyunu PDF Ders Notu
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ Orta Oyunu PDF / Slayt
⇒ Geleneksel Türk Tiyatrosu
⇒ 10.Sınıf Ders Notları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat