Sanat Metinlerinin Ayırıcı Özellikleri

Çeşitli alanlardaki gelişmelere bağlı olarak edebiyat da her geçen yıl kendisini geliştirmiştir. Edebiyatın gelişmesiyle farklı türlerde metinler ortaya çıkmaya başlamış, bu farklı türlerde yazılan eserlerin de kalitesi her geçen yıl artmaya başlamıştır.

Ortaya çıkan bu metinlerin kendilerine has özelliklerinin de olması son derece doğaldır. Metin türlerini birbirlerinden ayıran bu özellikler bazen diğer türlere yaklaşsa da genel olarak kendine has bir özellik olarak ortaya çıkar.

Sanatsal metinlerin ayırıcı özelliklerine göz atmadan önce “Sanat” sözcüğünün manasına göz atmakta fayda var. Sanat, duygu ve düşüncelerin insanlarda estetik bir zevk oluşturacak şekilde dışa vurumudur şeklinde tanımlanabilmektedir. Bu tanımdan yola çıkarak sanatsal metinlerin nasıl bir özelliğe sahip olduğunu, öğretici metinlerden ne gibi farklılıklar taşıdığını kolayca yorumlayabiliriz.

Sanatsal (Edebi) Metinlerin Ayırıcı özellikleri

1. Şiir, roman, öykü, masal, tiyatro gibi heyecan uyandıran türlerden oluşur.
2. Anlatılan olaylar gerçekleşmemiştir, yazar tarafından kurgulanarak oluşturulur. Sanat metinlerdeki gerçeklik kurgusaldır.
3. Dil mecazidir. Kelimeler gerçek yaşamda anlamlandırıldığı şekliyle kullanılmaz, sözcüklere mecaz anlamlar yüklenerek edebi bir dille yazılır eserler.
4. Sanatsal metinlerinde mecazlı bir dil kullanılmasından dolayı okuyucular eserleri farklı hisseder ve yorumlar.
5. Anlatımda öznel bir tavır gösterilir.
6. Anlatılan olaylar kurgusal olduğu için hem gerçek değildir hem de kanıtlanma zorunluluğu taşımaz.
7. Sanatsal bir dil kullanıldığından üslup kaygısı taşınır.
8. Edebi metinlerde yazar gerçekliği öncelikle kendi kafasında oluşturur ve sonrasında bunu okuyucuya aktarmak ister.
9. Anlatılan olaylar gerçek değil de kurgusallığa dayanmasına rağmen yaşanması muhtemel olaylardır.
10. Edebi metinlerin kurgusal olmasından dolayı bir benzeri daha yoktur, yazıldığı şekliyle tektir.
11. Edebi metinlerin gerçeklikten ziyade kurgusallığa dayanmasına rağmen hem yazarından hem de yazıldığı dönemden izler taşır. Bu nedenle bu tür eserler incelenirken dönem şartları da göz önünde bulundurulur.
12. Edebi metinlerde dil daha çok heyecana bağlı ve şiirsel işlevde kullanılmıştır.
13. Sanat metinlerinde estetik kaygı ön plandadır.

Sanatsal Metinler ile Öğretici Metinler Arasındaki Fark

• Sanat metinlerinde öznellik varken öğretici metinler nesneldir.
• Edebi metinlerin dili mecazlı ve süslüdür. Öğretici metinlerinin dili günlük konuşma diline yakındır yani kelimeler gerçek anlamda kullanılmaktadır.
• Sanat metinlerinde dil heyecana bağlı ve şiirsel işlevde kullanılırken öğretici metinlerde dil, göndergesel işlevdedir.
• Edebi metinler estetik zevk verme amacıyla yazılır; öğretici metinler bilgi vermek amacıyla.

Sanat Metinlerinin Sınıflandırılması

Genel olarak metinler sanatsal (edebi) metinler ve öğretici metinler olmak üzere ikiye ayrılır. Sanatsal metinleri, öğretici metinlerinden ayıran belirleyici özellikleri vardır. Bu özellikleri yukarıda sıralamıştık. Sanatsal metinlerin sınıflandırılmasında da çeşitli etkenler vardır. Gerçekliği ele alış, hedef kitle, yazılış amacı, anlatım teknik ve yöntemlerini tercih gibi etkenler sanat metinlerinin gruplandırılması sırasında göz önünde bulundurulmaktadır.

Sanatsal yani edebi metinleri kendi içinde sınıflandırılmasıyla ilgili tablo şu şekildedir:

1) Olay Çevresinde Gelişen Edebi Metinler

a. Anlatmaya Bağlı Metinler:

-Olay merkezli metinlerdir. Mutlaka olay örgüsü vardır.

-Gerçekleşen olaylar anlatılarak okuyucunun gözünde canlandırılmak istenir.

b. Göstermeye Bağlı Metinler:

-Gerçekleşen olaylar izleyici önünde gösterilerek canlandırılmak istenir.

-Tiyatrolarda oynanmak için yazılır

2) Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Edebi Metinler (Şiir)