Sözlü Edebiyat Nedir? Sözlü Edebiyatın Özellikleri

Bu dönem Türklerin henüz yazıyı kullanmayıp eserlerini söz yoluyla oluşturdukları ve anlattıkları döneme “Sözlü Edebiyat” denir. Bu nedenle “Sözlü edebiyat nedir?” sorusunun cevabı aslında daha çok sözlü geleneğin hakim olduğu dönemdir. Bu dönem destan dönemi olarak da anlatılabilir. Bu dönemde oluşturulmuş eserler kulaktan kulağa anlatılarak varlığını belli bir noktaya kadar korumuştur. 

Bu dönemin sözlü bir geleneğe dayanmasından dolayı elimizde bu edebiyatı inceleyebilecek fazla bir eser yoktur. Elimizde olan eserleri de Türklerin ilişki kurdukları milletlerin tarihinden ve Divan-ı Lügati’t Türk’ten temin edebilmişizdir. Göçebe bir millet olan Türkler, bu dönemde göçebe topluluklar için önemli olan av ve ölüm törenleri, şölenler düzenliyorlardı. Bu törenlerde ise saz eşliğinde ozanlar tarafından şiir türleri olarak koşuk ve sagu söyleniyordu.

Sözlü edebiyat ile mitoloji arasında ilişki, sözlü edebiyatın destan döneminde oluşmasından dolayı son derece yoğundur. Bu dönemde Türkler arasında sıklıkla kullanılan mitlerin sözlü ürünlere de yansıdığını söyleyebiliriz.

Sözlü Edebiyat Özellikleri

1. Bu dönemin sözlü ürünleri daha çok yapılan törenlerde söylenen eserlerden oluşmaktadır. Bu nedenle edebiyatın gelişmesinde bu törenlerin çok önemli bir yeri bulunmaktadır.
2. Bu dönemin edebi türleri: koşuk, sagu, sav ve destandır.
3. Henüz başka bir millet ile yoğun bir ilişki kurulmadığından şiirlerimizde milli ölçümüz olan hece vezni kullanılmıştır. Hece ölçüsünün ise daha çok 7’li, 8’li ve 11’li kalıpları tercih edilmiştir.
4. Şiirlerde ahengi sağlamak adına kafiye ve redifler yoğun bir şekilde kullanılmıştır.
5. Şiirlerde kahramanlık, aşk, ölüm, savaş ve doğa gibi konular işlenmiştir.
6. Sözlü bir geleneğe dayanan bu edebiyatın ürünleri de anonimdir.
7. Şiirde daha çok dörtlük nazım birimi kullanılmıştır.
8. Bu dönemin ürünleri sözlü ve manzumdur.
9. Şiirler o dönemin din adamları tarafından kopuz eşliğinde söylenmiştir.
10. Sözlü edebiyat ürünleri son derece yalın bir Türkçe kullanılmıştır.

Sözlü Edebiyat Türleri

Sözlü edebiyatın ürünleri “Sagu, koşuk, sav ve destan” türlerinden oluşmaktadır.

Sagu: Ölen birinin arkasından yapılan dini törenlerde okunan şiirlerdir. Günümüz ağıtlarının temelini oluşturmaktadır. Ayrıca Bkz ⇒ SAGU

Koşuk: İslamiyet öncesi Türklerde yapılan törenlerde okunan aşk, kahramanlık ve doğa temalı şiirlerdir. Halk edebiyatındaki koşmanın karşılığı olarak kabul görür. Ayrıca Bkz ⇒ KOŞUK

Destan: Türklerde derin izler bırakmış olaylar sonrasında olağanüstü özellikler katılarak anlatılan uzun ve manzum bir edebi türdür. Ayrıca Bkz ⇒ DESTAN