Modern anlamda tiyatrodan önce Türk kültüründe yoğun bir şekilde geleneksel oyunlar olarak adlandırdığımız “Karagöz, Orta Oyunu ve Meddah” tiyatroları yer almaktaydı. Ancak Batı’ya kapımızı açtığımız 19.yüzyılın ortalarından sonra edebiyatımızda modern tiyatronun ilk çalışmaları da başlar. Geleneksel oyunların yanında modern çalışmaların yer aldığı “Tanzimat Dönemi’nde Tiyatro” aslında yabancı ve yerli özellikleri iç içe barındırmaktadır.
Tanzimat Dönemi Tiyatrosu
Batı edebiyatlarından etkilenen sanatçılarımız birçok tür gibi tiyatronun da ülkemize gelmesini sağlamıştır. Ancak oyunların sergilenmesinin pahalı olması, ciddi bir hazırlık gerektirmesi ve sahne ihtiyaçlarından dolayı bu dönemde tiyatronun gelişmesi hızlı olmamıştır. Bu nedenle bu sanat dalının gelişmesi sanatçıların kişisel çabaları ve fedakarlıkları neticesinde olmuştur.
Tanzimat Dönemi‘nde tiyatro alanında atılan ilk adımlar Batı edebiyatlarında yer alan oyunların birebir Türkçeye çevrilmesi ya da bizim kültürümüze uyarlanmasıyla olmuştur. Bu dönemde başta Ahmet Vefik Paşa olmak üzere sanatçılar özellikle Fransız yazar Molière’den yaptıkları çevirilerle bu alanda önemli adımlar atmışlardır. Yine Ahmet Vefik Paşa, Bursa valisi iken burada ilk tiyatro binasını yaptırmış, oyuncu kadrosu oluşturmuş ve yapmış olduğu çevirileri burada sahneletmiştir.
Türk Edebiyatı’nda yazılan ilk Türk tiyatro eseri, Şinasi tarafından 1860 yılında yazılan “Şair Evlenmesi” adlı oyundur. Tercüman-ı Ahvâl gazetesinde tek perde olarak yazılan bu oyunun sahnelenmesi ise ancak yıllar sonra gerçekleşebilmiştir. Töresel evlenmeyi konu olarak işleyen oyun modern tiyatronun edebiyatımızdaki ilk yerli örneği olmasına rağmen geleneksel tiyatrodan da güçlü izler taşımaktadır.
Tanzimat Dönemi Edebiyatı’nın en güçlü isimlerinden olan ve birçok türde eser vermiş olan Namık Kemal, tiyatroyla da yakından ilgilenmiştir. Namık Kemal’in ilk tiyatrosu olan ve Türk edebiyatında sahnelenen ilk tiyatro özelliği de taşıyan “Vatan Yahut Silistre”, dört perdelik bir oyun olarak 1872 yılında yazılmıştır. Memleketin savunulması üzerine kurulan oyun vatanseverlik ve kahramanlık gibi duyguları ön plana çıkarmıştır. İstanbul’da sahnelendikten sonra “Vatan” tezahüratlarıyla oyundan çıkan seyircilerin atmış oldukları sloganlar nedeniyle Namık Kemal sürgüne gönderilmiştir.
Tanzimat Dönemi’nde tiyatro oyunları 1859 yılında yapılmış olan Gedikpaşa Tiyatro’sunda sergilenmiştir. Daha çok Güllü Agop isminde birinin çalışmalarıyla ayakta duran tiyatro uzun bir süre İstanbul halkına hizmet etmiştir. Türk tiyatrosunun geliştirilmesinde bu tiyatronun oldukça büyük katkısı vardır.
Tanzimat Dönemi Tiyatro Eserleri ve Yazarları
Bu dönemde eser vermiş sanatçılar ve eserleri şu şekildedir:
İbrahim Şinasi: Şair Evlenmesi
Namık Kemal: Vatan Yahut Silistre (1873), Akif Bey (1874), Celalettin Harzemşah (1876), Gülnihal (1875), Zavallı Çocuk (1874), Kara Bela (1908).
Ahmet Mithat Efendi: Eyvah (1873), Açık Baş (1879), Çengi yahud Daniş Çelebi (1884), Ahz’ı Sar yahud Avrupa’nın Eski Medeniyeti (1874), Hükm-i Dil (1875), Fürs-i Kadimde bir Facia yahud Siyavuş (1885), Çerkez Özdenleri (1884).
Ahmet Vefik Paşa: Zor Nikah (1869), Zoraki Tabib (1969), Meraki, Azarya, Tabib-i Aşk, Dekbazlık, Yorgaki Dandini.
Recaizade Mahmut Ekrem: Afife Anjelik (1870), Atala (1873), Vuslat (1874), Çok Bilen Çok Yanılır(1875).
Abdülhak Hamit Tarhan: Eşber (1880), İlhan (1913), Turhan (1916) ve Hakan (1935), Nesteren (1876), Liberte (1913)
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ Edebiyat Ders Notları
⇒ Tanzimat Dönemi Edebiyatı