Tasavvuf Nedir? Tasavvufi Metinler, Tasavvuf Edebiyatının Özellikleri

Bir diğer adı sufilik olan tasavvuf; insan ile Allah ilişkisini bir bütünlük içerisinde açıklayan, Allah’a ona olan aşk ile ulaşma çabası içeren dini ve felsefi bir düşüncedir. Tasavvufa göre kainatta bulunan tek varlık Allah’ın kendisidir. Allah’ın dışındaki tüm varlıkların onun birer yansımasıdır.

Bu düşünce tasavvuftaki vahdet-i vücuddur. Tasavvufa göre insanın amacı bu dünya zevklerinden arınıp Allah’a ulaşmak olmalıdır. Allah’a ulaşmak için de korkular ya da yasaklar olmamalıdır. Allah’a ancak ona olan aşk ile ulaşılabilir. Bu yola çıkan insanın ulaşabileceği farklı mertebeler bulunmaktadır. Tasavvufun kurallarından biri de insanın içindeki tüm kötülükleri ve hırsları atması, kalbini tamamen iyiliklerle doldurmasıdır.

Türklerin kendileri için yeni bir din olan İslamiyet’i seçmeleriyle sadece dini yaşamlarında bir değişiklik olmamıştır. İslamiyetle birlikte Türklerin hemen hemen tüm yaşam biçimleri kökten değişmiştir. Bu değişliklikleri en iyi edebiyat üzerinde değerlendirebiliriz. Türk Edebiyatında özelikle 13 ve 14. yüzyıllarda yoğun bir şekilde tasavvuf edebiyatının etkisi görülür. Anadolu’nun huzursuz olduğu bu dönemde halk tasavvufa yönelmiştir. İslamiyet’in etkisiyle oluşan tasavvuf anlayışı aynı zamanda Anadolu’da İslamiyet’in yayılmasında da büyük bir rol oynamıştır. Bu edebiyata baktığımızda amacın aslında sanat yapma değil de dini düşünceleri yayma olduğunu net bir şekilde görebiliriz.

Ahmet Yesevi’nin kurduğu tarikat ve yazmış olduğu şiirler Türk edebiyatındaki ilk tasavvufi ürünler olarak değerlendirilir. Ahmet Yesevi’nin dışında 13-14. yüzyıllarda Anadolu’da tasavvuf edebiyatının çok önemli isimleri olan mutasavvıflar yetişmiştir. Bugün bile tüm halk tarafından bilinen ve sevgiyle anılan Mevlana,Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli ve Kaygusuz Abdal gibi isimlerin tasavvufta çok önemli yerleri bulunmaktadır. 

Tasavvuf Edebiyatı Özellikleri

1) 12. yüzyılda Türkistan’da yaşayan Ahmet Yesevi bu edebiyatının kurucusu sayılır.

2) Tasavvufla uğraşan kişilere mutasavvıf denir.

3) Bu edebiyat geleneği genel olarak tarikatlar çevresinde oluşmuştur.

4) Bu edebiyatta aruz ve hece ölçüsü kullanılmıştır.

5) Bu gelenekte nazım birimi olarak daha çok dörtlük kullanılmıştır.

6) Tasavvuf metinler genellikle halkın anlayabileceği bir Türkçe ile yazılmıştır.

7) Şiirler kendilerine özgü bir ezgiyle bestelenmiştir.

8) Bu edebiyat geleneğinde görülen şiir türleri şunlardır: ilahi nefes nutuk devriye şathiye deme.

Tasavvufi Terimler

Bu edebiyat geleneğinde kullanılan bazı terimler şunlardır:

Vahdet-i Vücud: Varlığın birliği, varlıktaki birlik manasına gelir. Tasavvuf anlayışına göre dünyada hatta evrende görünen her şey Allah’ın bir yansımasıdır. Dünyadaki her şey Allah’ın bir parçasıdır. Tasavvufa göre bu dünya geçicidir ve sonsuza kadar kalıcı olan Allah’a ulaşmak için bu dünya zevklerinden arınmak gerekir. Tasavvufçuların en çok işlediği konulardan biridir. Şiirlerdeki ilahi aşkın sebebi de vahdet-i vücud düşüncesidir.

Abdal: Gezerek tasavvuf düşüncesini yaymaya çalışan derviş.

Pir: Tarikat kurucusudur.

Tekke: Tarikat üyelerinin kaldıkları mekan. Tekkelerde dini törenlerde yapılırdı.

Şeyh: Tarikatta en yüksek dereceye ulaşmış kişidir.

Derviş: Bir tarikatın kurallarına göre yaşayan ve kendini Allah’a adayan kişidir.

Dergah: Tarikat üyelerinin toplandıkları ve dini törenler düzenledikleri yer.

Zübde-i Alem: Dünyanın özü anlamındadır. Tasavvufa göre dünyanın özü yani dünyanın varlık sebebi insandır.

Mutasavvıf: Tasavvufla uğraşan kişidir.

İnsan-ı Kamil: Olgun insan manasına gelen insan-ı kamil tasavvufta en yüksek dereceye çıkan kişidir.

Mürşid: Tasavvuf ilkelerini anlatan, doğru yolu anlatan kişidir.

Mürid: Tasavvuf ilkelerini öğrenen kişi, öğrenci.

Fenafillah: Tarikatlardaki en yüksek mertebedir. Ölmeden önce ölmektir. Allah en yakın olunan aşamadır.

Tasavvuf Edebiyatının Nazım Türleri

Bu şiir geleneğinde kullanılan nazım türleri şunlardır:

İlahi

Nefes

Nutuk

Devriye

Şathiye

Deme