Edebi eserlerde tarihte yaşanmış bir olayın, herkesçe bilinen ünlü bir kişiliğin ya da bir hikayenin adının geçmesine yani okuyucuya hatırlatılmasına telmih denir. Edebi eserlerde anlatımın güçlendirilmesi ve daha etkili olması için sanatçılar tarafından telmih sanatına sıklıkla başvurulur.
Telmih Nedir?
Kelime anlamı hatırlatma sanatı telmihte, herkes tarafından bilinen ünlü bir kişi, olay, hikaye ya da bazen bir inanç okuyucuya hatırlatılır. Bu sanatın gerçekleşmesi için okuyucunun eserde bahsedilen olay, kişi ya da durum hakkında bilgi sahibi olması gerekmektedir. Yani kimsenin bilmediği bir şeyden bahsedilmesi telmih sanatının gerçekleşmesi için yeterli olmaz.
Telmih sanatını halk edebiyatında görmekle birlikte belirli kalıplaşmış söz ve durumları kullanan divan edebiyatında daha sık görmekteyiz.
Bu edebi sanatın daha iyi anlaşılması için aşağıdaki örneği inceleyelim:
Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda,
Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda.
Ateşten kızaran bir gül arar da
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi.
Faruk Nafiz Çamlıbel’in Çoban Çeşmesi adlı şiirinden aldığımız şu dörtlükte şair ilk dizede hem Leyla hem de Mecnun isminden bahsetmiş ki bu da bize hemen Leyla ve Mecnun hikayesini hatırlatmıştır. Hem Türk edebiyatında hem de İran ve Arap edebiyatlarında oldukça yaygın olan bu hikaye bizlere hatırlatıldığından telmih sanatı yapılmıştır diyebiliriz.
Telmih Örnekleri
Ben diyorum ki ona:
— Kül olayım
Kerem gibi
yana
yana
Nazım Hikmet, Kerem Gibi adlı şiirinde “Kül olayım Kerem gibi yana yana” derken bizlere “Kerem ile Aslı” halk hikayesini hatırlatmaktadır. Tarihte bilinen ve Anadolu’da oldukça yaygın olan bu aşk hikayesi bizlere hatırlatıldığı için burada bir telmih sanatı söz konusudur.
Gökyüzünde İsa ile
Tur dağında Musa ile
Elindeki asa ile
Çağırayım Mevlâ’m seni
Yunus Emre’nin yukarıdaki dörtlüğünde bizlere Hz. İsa ile elindeki asa Hz. Musa hatırlatılmıştır.
Lale Devri çocuklarıyız biz…
Yukarıdaki cümlede “Lale Devri” denilerek bizlere Osmanlı tarihinde önemli bir iz bırakan ve “Lale Devri” olarak adlandırılan o meşhur dönem hatırlatıldığı için hatırlatma sanatı yapılmıştır.
Şuh Şirin’ler yüzünden dağ delen Ferhat’lar
Aslıhan’lardan yanan Âşık Kerem’ler görmüşüz.
Yukarıdaki dizlerde bizlere tarihten bildiğimiz ve oldukça yaygın bir aşk hikayesi kahramanları olan Aslı, Şirin, Ferhat ve Kerem hatırlatılmıştır.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat
⇒ Edebi Sanatlar