Tenasüp (Uygunluk) Sanatı

Tenasüp sözcüğünün anlamı sözlüklerde “Birbirine uyma, uygunluk” şeklinde yer almaktadır. Birbiriyle alakalı kelimelerin şiirlerde kullanılmasına da tenasüp sanatı denilmektedir. Özellikle divan edebiyatında sıklıkla kullanılan bir edebi sanat olmuştur.

Tenasüp Nedir?

Tenasüp sanatının gerçekleşmesi için şiirin dizelerinde birbirleriyle alakalı sözcüklerin kullanılması gerekir. Örneğin bir dizede “Öğretmen” kelimesi geçiyorsa bununla alakalı olan “öğrenci, kalem, silgi, tebeşir, tahta, silgi vb.” sözcüklerin kullanılması tenasüp yani uygunluk sanatının varlığını gösterir.

Bu sanatın gerçekleşmesi için birbiriyle alakalı sözcüklerin kullanılması gerekmektedir ancak burada dikkat edilmesi gereken şey bu kelimelerin birbirine zıt olmamasıdır. Örneğin “iyi ve kötü” kelimeleri gibi zıt kavramlar bir edebi eserde geçiyorsa bu tenasüp değil tezat sanatı olur.

Tenasüp Sanatı Örnekleri

Örnek 1

Aşk derdiyle hôşem el çek ilâcumdan tabîb
Kılma dermân kim helâküm zehri dermânundadur

Yukarıdaki beyitte dert, ilaç ve tabib(doktor) sözcükleri birbirleriyle alakalıdır. Bu nedenle tenasüp sanatından bahsedilebilmektedir.

Örnek 2

Bir gemi yanaştı Samsun’a sabaha karşı, 
Selam durdu kayığı, çaparası, takası, 
Selam durdu tayfası. 

Yukarıda yer alan şiirdeki “Gemi, kayık, çapara, taka, tayfa” sözcükleri anlam açısından ilgili sözcüklerdir.

Yine bahar geldi, bülbül sesinden
Sada verip seslendi mi yaylalar

Yukarıdaki dizelerde yer alan bahar, bülbül ve yayla kelimeleri birbiriyle ilgili olduklarından burada tenasüp sanatının varlığından bahsedilebilir.

Ne nergis, ne leylak, ne lale ne gül;
Hepsiyle dolu bir selesin güzel

Yukarıda yer alan “nergis, leylak, lale ve gül” sözcükleri bir çiçek ismi olduğundan uygunluk yani tenasüp sanatı vardır.

Arım, balım, peteğim,
Gülüm, dalım, çiçeğim,
Bilsem ki öleceğim,
Yine seni seveceğim.

Yukarıdaki “arım, balım, peteğim” ile “gül, dal, çiçek” kelimeleri kendi içlerinde birbiriyle alakalı kelimelerdir. Bu örnekte olduğu gibi bu türde birbiriyle alakalı sözcüklerin bir arada kullanılmasına tenasüp denir.

Lâleyi, sümbülü gülü hâr almış,
Zevk u şevk ehlini âh u zâr almış.

Yukarıdaki beyitte yer alan “lale, sümbül ve hâr(diken)” sözcükleri birbiriyle alakalı olduklarından bu sanata örnek olan bir edebi eserdir.

Artık demir almak günü gelmişse zamandan
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan

Yukarıdaki dizelerde yer alan “demir, gemi, liman” sözleri birbiriyle alakalı olduklarından burada uygunluk sanatına yer verilmiştir.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe 
⇒ AYT Edebiyat
⇒ Edebi Sanatlar