Bir dilin anlatım gücünü geliştirmek ve etkileyiciliği arttırmak için kullanılan söz sanatlarından teşbih ile ondan türeyen bir sanat olan teşbih-i beliğ, benzetmeye dayalı sanatlardır. Aynı zamanda benzetme sanatı olarak da bilinen Teşbih, yüzyıllarca edebi eserlerde yoğun olarak kullanılmıştır.
Teşbih Nedir? (Benzetme Sanatı)
Anlatımı daha güçlü kılmak amacıyla iki varlık arasında güçlü bir yön üzerinde benzetme yapılmasına teşbih ya da benzetme sanatı denir. Teşbihte ortak bir yön bulunan varlıklar arasında zayıf durumda bulunan kuvvetli varlığa benzetilir.
Benzetme sanatı yapılırken dört ögeden yararlanılır ancak benzetme sırasında bu dört ögenin hepsinin bulunma zorunluluğu yoktur. Benzetme unsurları şunlardır:
Benzeyen: Benzetme sırasında güçsüz durumda olan varlıktır.
Kendisine Benzetilen (K.B.): Benzetme sanatında güçlü yönü olan varlıktır.
Benzetme Yönü (B.Y.): Benzetme ortak olarak aktarılan özelliktir.
Benzetme Edatı (B.E.): Benzetmede kullanılan “bibi, kadar, sanki, tıpkı, benzer” gibi edatlardır.
Teşbih (Benzetme) Örnekleri
Örnek 1
Ahmet krallar gibi yaşıyordu.
Yukarıda yer alan cümlede benzetme sanatı Ahmet ile kral arasında yapılmıştır. Ahmet’in yaşantısı kralların lüks hayatına benzetilmiştir. Cümledeki teşbihi ögelerine göre incelersen şu şekilde bir tablo çıkar:
Benzeyen: Ahmet
K.B: Kral
B.Y: Yaşamak
B.E: Gibi
Örnek 2
⇒ Bülbül gibi dilin olsa ne fayda
Benzeyen: Dil
K.B: Bülbül
B.Y: –
B.E: Gibi
Örnek 3
⇒ Baykuş gibi viranede öterim
Benzeyen: Ben
K.B: Baykuş
B.Y: Ötmek
B.E: Gibi
Diğer teşbih örnekleri:
- Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik.
- Kükremiş sel gibiyim: Bendimi çiğner, aşarım;
(Sel (Benzetilen), Kükremiş (Benzetme yönü), Gibi (B. Edatı)) - Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.
- Gözüne mil çekilmiş bir âmâ gibi evler.
Yukarıdaki açıklamalarda bu sanatta dört benzetme ögesinin de kullanılma zorunluluğunun bulunmadığını belirtmişti. Her zaman dört öge kullanılmaz ancak kullanılan ögelerin niteliğine göre de teşbih sanatı çeşitli isimler alır. Benzetme çeşitleri şu şekildedir: Teşbih-i Beliğ, ayrıntılı, kısaltılmış, pekiştirilmiş ve yaygın benzetme…
Teşbih-i Beliğ (Güzel Benzetme)
Benzetme ögelerinden sadece “Kendisine benzetilen ve benzeyen” ile yapılan benzetme çeşididir. Teşbih-i Beliğ örneği olarak aşağıdaki cümleler gösterilebilir:
- Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
İstiklal Marşı’mızın yukarıdaki dizesinde de “Cennet gibi güzel vatan” benzetmesinde sadece kendisine benzetilen (Cennet) ve benzeyen (Vatan) ögeleri bulunduğundan bu sanata örnek verilebilir.
- Dev çocuk arkadaşlarının elinden oyuncakları aldı.
Dev (Benzetilen), Çocuk (Benzeyen)
Yukarıdaki örnek incelendiğinde sadece iki ögenin bulunduğu görülür. Bu nedenle bu benzetme, güzel benzetme olarak adlandırılır.
- Soğukta elma yanakları hemen göze batıyordu.
- Aslan çocuk hemen araya girdi.
- Tilki çocuk bizi yine kandırmayı başardı.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ Söz Sanatları
⇒ Edebiyat Ders Konuları