Tevriye

Anlama ayrı bir incelik katmak amacıyla birden fazla anlamı olan herhangi bir sözcüğü iki anlama gelecek şekilde kullanmaya “Tevriye” sanatı denir. Bu söz sanatında daha çok yakın anlam değil de uzak anlam kastedilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus sözcükteki her iki anlamının da gerçek anlamda kullanılıyor olmasıdır.

Tevriye Nedir?

Tevriye, edebi eserler içerisinde bir kelimenin hem yakın hem de uzak anlamına gelecek şekilde iki farklı anlamıyla kullanılması sanatıdır. Bu edebi sanatta dikkat edilirse kelime hem yakın hem de uzak anlamında kullanılmaktadır. Bu durum bize tevriye-kinaye farkını göstermektedir çünkü kinayelerde kelimeler hem gerçek hem de mecaz anlamıyla kullanılır. Tevriye de uzak ve yakın iki anlamıyla, biri gerçek biri mecazi olmak üzere iki anlam içeren kinayelerden ayrılmış olur.

Örnek

Hiçbir yüz güzel değil senin yüzünden

Yüksek Sadakat grubunun bir şarkısında geçen “Hiçbir yüz güzel değil senin yüzünden.” cümlesini ele alalım. Acaba “yüzünden” ifadesi hangi anlamda kullanılmıştır? Burada yüzden kastedilen insan suratı yani sima mı yoksa hiç kimsenin yüzünün güzel gelmemesi sebebi mi? Görüldüğü gibi “yüzünden” ifadesi her iki anlamda da kullanılabildiğinden tevriye sanatına örnektir.

Tevriye Örnekleri

Bu sanatı basitleştirmek için vereceğimiz bir başka örnek ise “Bu güzellik bensiz tamamlanmaz.” cümlesi olacak. Bu cümlede geçen “ben” sözcüğü insan yüzündeki siyah leke anlamında olabileceği gibi sözü söyleyen kişi “ben” sözcüğü ile “kendi”sini de kastetmiş olabilir.

Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
Medeniyet!’ dediğin tek dişi kalmış canavar?

* İstiklal Marşı’mızdan alınmış olan yukarıdaki dizelerde “Ulusun” sözcüğü köpeklerin uluması anlamına geldiği gibi yüce manasında da kullanılabilir. “Ulusun” sözcüğü burada iki anlam barındırdığı için tevriye sanatı olarak kabul görmektedir.

Gül gülse dâim, ağlasa bülbül aceb değül
Zira kimine ağla demişler, kimine gül

* Yukarıda yer alan “gül” sözcüğü hem “gülmek” fiili hem de çiçek çeşidi olan “gül” manasında kullanılmıştır.

Bu kadar letâfet çünkü sende var
Beyaz gerdanında bir de ben gerek

* ” Beyaz gerdanında bir de ben gerek” derken “Ben” sözcüğü hem insan vücudunda oluşan siyah leke hem de kişi zamiri olarak kullanılmıştır. “Ben” kelimesi iki farklı anlama gelecek şekilde kullanıldığından tevriye sanatı yapılmıştır.

Bâkî çemende hayli perîşan imiş varak
Benzer ki bir şikâyeti var rûzgârdan

* Divan sanatçısı Baki’nin oldukça meşhur olan yukarıdaki beyitte yer alan “Rüzgar” sözcüğü hem esen yel hem de zaman anlamında kullanılmıştır.

Halimden yalnız uyuyanlar anlar.

* Yukarıdaki “Yalnız” sözcüğü hem sadece manasına hem de tek başına uyumak manasına geldiğinden tevriye örneğidir.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 9.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe 
⇒ AYT Edebiyat
⇒ Edebi Sanatlar