Türk Edebiyatının Dönemleri hakkında bilgi vermeden önce şunu bilmemiz gerekir ki edebiyat, duygu ve düşüncelerin insanlarda estetik bir zevk uyandıracak şekilde aktarılması sanatıdır. İnsanın olduğu her yerde binlerce yıldır edebiyat sanatı kültür hayatının en önemli unsurlarından birisi olmuştur. Türklerin tarih boyunca içinde bulunmuş olduğu kültürel hayat ve yaşam biçimi aynı şekilde edebiyatı da dönem dönem farklı özelliklere büründürmüştür.
Türk Edebiyatı denildiği zaman aklımıza milletimizin tarih boyunca oluşturmuş olduğu tüm edebi eserler gelmektedir. Ancak yukarıda da belirttiğimiz gibi atalarımızın tarih boyunca bulunmuş olduğu kültürel hayatlar ve yaşam anlayışları edebiyat içinde de farklı dönemlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu nedenle içinde zamana bağlı olarak farklı özellikler barındıran edebiyatımızı incelerken dönemlere ayırmamız gerekecektir.
Mehmet Fuat Köprülü, Türklerin tarih boyunca geçirmiş olduğu kültürel özellikleri baz alarak “Türk Edebiyatının Dönemleri”ni belirlemiştir.
Türk Edebiyatının Dönemleri Tablosu
Türk Edebiyatı’nı başlangıcından günümüze kadar ortaya çıkan eserlere ve özelliklere göre şu üç ana başlıkta incelememiz gerekir:
| İSLAMİYETTEN ÖNCEKİ TÜRK EDEBİYATI (6-10. yy.) | İSLAMİ DÖNEM TÜRK EDEBİYATI (10-19. yy.) | BATI ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI (19-21. yy.) |
| 1) Sözlü Edebiyat 2) Yazılı Edebiyat | 1) Divan Edebiyatı 2) Halk Edebiyatı | 1) Tanzimat Edebiyatı 2) Servet-i Fünûn Edebiyatı 3) Fecr-i Âtî Edebiyatı 4) Millî Edebiyat Dönemi Edebiyatı 5) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı |
Yukarıda yer alan tabloda olduğu gibi “Türk Edebiyatının dönemleri” üç ana başlık altında incelenmektedir. Her dönemin kendi içinde farklı özellikler barındıran alt başlıkları da bulunmaktadır.
Bir milletin edebiyatı incelenirken bir bütün halinde ele almak edebiyat tarihçilerinin işini zorlaştıracaktır. Nasıl ki bir milletin tarihi incelerken devirlere göre kategorize ediliyorsa edebiyatın dönemleri de incelemenin sağlıklı ve kolay olması adına son derece fayda sağlayacaktır.
Türk Edebiyatının Tarihi Dönemleri
1) İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı
Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden önceki edebiyat dönemidir. Kendi içinde “Yazılı ve Sözlü” olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Sözlü Dönem
Bu dönemin en önemli ürünlerini destanlar oluşturmaktadır. İslamiyet öncesi Türk edebiyatında zengin bir destan varlığı bulunmaktadır.
- Bu dönemin şiir ürünleri de sagu ve koşuklardır.
- Bu dönemin bir başka sözlü ürünü ise atasözlerine benzeyen savlardır.
- Bu dönem şiirleri şaman, kam, baksı, ozan” gibi adlar verilen kişilerce “kopuz” eşliğinde söylenmiştir
b) Yazılı Dönem
Yazılı dönemdeki eserlerimizi Göktürk Yazıtları ile Uygur metinleri oluşturmaktadır.
- Bu dönemden günümüze ulaşan metinler sayesinde Türklerin o dönemki yaşayışları hakkında bilgi sahibi olmaktayız.
- Uygur Dönemi’ne ait elde oldukça fazla malzeme bulunmaktadır.
- Bu metinlerin çoğu, Mani ve Buda dinlerinin etkisiyle yazılmış metinlerdir. Altun Yaruk, Sekiz Yükmek, Irk Bitig bu dönem eserlerindendir.
2) İslamiyet’in Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı
Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte kültür hayatlarındaki köklü değişiklik edebiyata da yansımış ve yeni bir edebiyat anlayışını oluşturmuştur. İslamiyet etkisindeki Türk edebiyatını kendi içinde genel anlamda iki başlıkta inceleriz:
a) Divan Edebiyatı
İslami unsurlar ve konular çevresinde oluşan ve 13 ile 19.yüzyıl arasında etkili olmuş bir edebiyattır.
Divan edebiyatı İslami kültüre dayalı, daha çok medrese öğrenimi görmüş, eğitimli sanatçıların oluşturdukları edebiyattır
Bir diğer adıyla “Klasik Edebiyat” olan bu anlayışına “Divan Edebiyatı” denilmesinin sebebi şairlerin şiirlerini divan adını verdikleri kitapta toplamış olmalarıdır.
b) Halk Edebiyatı
Tarih öncesinden beri Türk kültürüyle yoğrulmuş bir edebiyat anlayışı sonrası gelişen bir edebiyat anlayışıdır. Binlerce yıllık Türk kültürünün bir yansıması olan halk edebiyatı varlığını günümüze kadar korumuştur.
Türk halk edebiyatı üç gelenekten oluşmuştur:
- Anonim Halk Edebiyatı
- Âşık Edebiyatı
- Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı
3) Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı
Tanzimat Fermanıyla birlikte Batı’ya açılan Türk aydınlarının hareketiyle başlayan, Batı edebiyatlarının etkisinde gelişen ve oradaki yeniliklerin takip edildiği bir yeni edebiyat ortaya çıkmıştır. Bu dönemde gazetelerin çıkarılmaya başlanmasıyla birlikte edebiyat hayatında hızlı ve önemli bir değişim meydana gelmiştir.
Batı etkisinde bir yön kazanan edebiyatımızın dönemlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
a) Tanzimat Edebiyatı
b) Servetifünun Edebiyatı
c) Fecriati Edebiyatı
ç) Millî Edebiyat
d) Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı
“Türk Edebiyatı dönemleri” düşüncesini ve edebiyat tarihi incelemelerinin bilimsel yöntemlerini ilk kez ortaya koyan isim ise Fuad Köprülü’dür. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için “Türk Edebiyatı’nın dönemlere ayrılmasındaki ölçütler” yazımızı okuyabilirsiniz.
Türk Edebiyatı Dönemleri PDF + Video
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Edebiyat Ders Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Türk Edebiyatının Dönemleri PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ 10.Sınıf Ders Konuları
⇒ TYT Türkçe
⇒ AYT Edebiyat