Türkçede yer alan kelimelerin söyleyiş özelliklerine bağlı olarak kelime içinde yer alan bazı ünlü harfler bazen düşebiliyor. Ünlü düşmesi ya da hece düşmesi olarak ifade edilen durum altı farklı şekilde gerçekleşir.
Ünlü Düşmesi Nedir? (Hece Düşmesi)
1 ⇒ Türkçede yer alan iki heceli bazı kelimelere ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde kelimenin ikinci hecesindeki “ı, i, u, ü” dar ünlüleri düşer. Türkçedeki bu ses olayı “Ünlü Düşmesi” olarak adlandırılır.
Ünlü Düşmesi Örnekleri
- Ağız +ı → Ağzım
- Alın +ı → Alnın
- Bağır +ı → Bağrı
- Beniz +i → Benzi
- Beyin +i → Beyniniz
- Boyun +u → Boynu
- Böğür +ü → Böğrü
- Burun +u → Burnu
- Fikir+e → Fikre
- Geniz +i → Genzi
- Göğüs +ü → Göğsü
- Gönül +ü → Gönlü
- Karın +ı → Karnı
- Nehir +e → Nehre
- Nesil +e → Nesle
- Nesir +e → Nesre
- Oğul +u → Oğlu
- Şehir +e → Şehre
- Tavır +ı → Tavrı
- Çevir- → Çevrilmek
- Devir- → Devrilmek
- Zülüf +ü → Zülfü
- Ufuk +a → Ufka
- Hapis +e → Hapse
- Yalın +ız → Yalnız
NOT: Ünlüyle başlayan ek aldıklarında dar ünlüsü düşen kelimelerle yapılan ikilemelerdeki ikinci kelimenin dar ünlüsü, kelime ek alsa dahi düşmez.
- Bu olaydan sonra burun buruna gelmişlerdir.
- Bu mesleği oğuldan oğula aktararak günümüze kadar taşıdılar.
- Mitingdeki coşkuyu şehirden şehire taşıyorlardı.
- Ağız ağıza
- Omuz omuza
- Devirden devre
- Nesilden nesile
UYARI: İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora, yukarı, aşağı gibi sözcüklere ek getirildiğinde sondaki ünlü harf düşmez.
- Doğru – Yanlış
- İçeride –
İçerde - Dışarıda –
Dışarıda - İleride –
İlerde - Şurada –
Şurda - Burada –
Burda - Orada –
Orda - Yukarıda –
Yukarda
2 ⇒ Ünlü harfle biten bir kelime, ünlü harfle başlayan başka bir kelime ile birleştiğinde yan yana gelen iki ünlüden birisi düşer. Bu şekilde gerçekleşen düşmeye aynı zamanda “Aşınma” adı da verilir.
- Kahve + Altı → Kahvaltı
- Cuma + Ertesi → Cumartesi
- Ne + İçin → Niçin
- Ne + Asıl → Nasıl
- Öyle + İse → Öyleyse
NOT: Birleşik kelimelerde ünlüler yan yana gelmese de ünlü düşmesi olabilir.
- Kayın + Ana → Kaynana
3 ⇒ Birleşik fiiller oluşturulurken isimlere gelen “-etmek, -olmak, -eylemek” gibi yardımcı fiiller isimlerde ünlü düşmesine neden olurlar.
- Sabır +etmek → Sabretmek
- Kayıp +etmek → Kaybetmek
- Kayıp +olmak → Kaybolmak
- Emir +etmek → Emretmek
- Seyir +etmek → Seyretmek
- Hapis +olmak → Hapsolmak
- Şükür +etmek → Şükretmek
4 ⇒ “-lA ve Ar” ekleri de geldikleri kelimenin sonundaki ünlü harfin düşmesine neden olur.
- Sarı +armak → Sararmak
- Sızı +lamak → Sızlamak
- Koku +lamak → Koklamak
- İleri +lemek → İlerlemek
5 ⇒ Sözcüklere gelen “idi, imiş, ise” ek fiilleri bitişik yazıldığında başlarındaki “i” harfini düşürdüklerinden ünlü düşmesi gerçekleşir.
- Güzel + imiş → Güzelmiş
- Kitap + idi → Kitaptı
- Gelir + ise → Gelirse
6 ⇒ Eski Anadolu Türkçesinde “Bu ara, Şu ara, Ol ara” şeklindeki sıfat tamlamaları kaynaşarak günümüzde “Bura(da), Şura(da), Ora(da)” şeklinde zamirleşmiştir. Yani “Burada, şurada, orada” sözcüklerinde ünlü düşmesi vardır.
- Bu + ara → Bura
- Şu + ara → Şura
- O + ara → Ora
⇒ Ses Olayları ⇐