Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi) Nedir?

Ses olayları içinde sıklıkla aranan ve en temel kurallardan olan bu dil bilgisi kuralıyla ilgili sizlerden gelen “Ünsüz Benzeşmesi Nedir? Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri Nelerdir?” gibi soruların cevaplarını tüm ayrıntılarıyla ve kurallarıyla bu yazımızda bulabilirsiniz.

Ünsüz Benzeşmesi Nedir?

Türkçemizde bir kelimenin sonu eğer “FıSTıKÇı ŞaHaP” ünsüzleri olarak bildiğimiz sert ünsüzlerden biriyle biterse ve kendisinden sonra yumuşak ünsüzler olan “c, d, g” yumuşak harfleriyle başlayan bir ek gelirse bu ekin başında yer alan “c, d, g” yumuşayarak “ç, t, k“ye dönüşür. Dilimizde bu kurala “Ünsüz benzeşmesi” ya da bazı “Ünsüz sertleşmesi” denir. Ünsüz benzeşmesi sessiz harflerin yumuşaklık-sertlik özelliklerine dayalı uyumdan doğmuştur.

Ünsüz benzeşmesi kuralında dikkat etmeniz gerekenler:

⇒ “f, s, t, k, ç, ş, h, p” ile biten sözcüklerden sonra “c, d, g” yumuşak ünsüzleri gelemez.

⇒ Sert ünsüzle biten kelimelere “c, d, g” yumuşak ünsüzleri gelirse dönüşüm şu şekilde gerçekleşir:

c ünsüzü → ç ünsüzüne
d ünsüzü → t ünsüzüne
g ünsüzü → k ünsüzüne sertleşerek dönüşür.

Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri

Simit + ci ⇒ Simitçi (Simit kelimesinin sonu “t” sert ünsüzüyle bitmektedir. Bu kelimeye getirilen “ci” ekinin başında yer alan “c” yumuşak bir ünsüzdür. Bu durumda yumuşak ünsüz “c” kurala göre sertleşerek “ç” sert ünsüzüne dönüşür.)

Yap + dı ⇒ Yaptı (Yapdı değil)

Seç + gin ⇒ Seçkin (Seçgin değil)

Türk + ce ⇒ Türkçe

Ağaç + da ⇒ Ağaçta

Küs + gün ⇒ Küskün

Unut + gan ⇒ Unutkan

Kıs + gaç ⇒ Kıskaç

Gelmiş + di ⇒ Gelmişti

At + gı ⇒ Atkı

Saf + ca ⇒ Safça

Yurt + daş ⇒ Yurttaş

Sanat + cı ⇒ Sanatçı

Git + di ⇒ Gitti

Dolap + da ⇒ Dolapta

Sabah + dan ⇒ Sabahtan

Telif + den ⇒ Teliften

Sokak + da ⇒ Sokakta

Paket + den ⇒ Paketten

Anlat + dı ⇒ Anlattı

Yavaş + ca ⇒ Yavaşça

Çocuk + ca ⇒ Çocukça

Alçak + ca ⇒ Alçakça

Millet + den ⇒ Milletten

Et + cil ⇒ Etçil

Sormak + da ⇒ Sormakta 

İPUCU ⇒ Özel isimlere, rakamlara, tarihlere, saatlere ve kısaltmalara gelen ekler de benzeşme kuralına dahildir.

• Babam bu şirketi 1975’te kurdu.
• Saat 10.13’te doktorlar kötü haberi verdi.
• Ders kitabım Mehmet’te kaldı.
• Tatlıları Gaziantep’ten getirdim.
• Havaalanına gitmek için HAVAŞ’tan yer ayırttım.
• Bu akşam YÖK’ten çok önemli bir açıklama gelecek.

UYARI! Bazı kelimeler bu kurala uymaz. Ünsüz benzeşmesine uymayan kelimeler şunlardır:

• Üçgen, dikdörtgen, beşgen, çokgen, dörtgen…

UYARI! Birleşik kelimeler bu kurala uyulmaz.

• Akciğer
• Gökdelen
• Ördekgagası
• Balıkgözü

UYARI! Bağlaç olan “de, da” başlı başına ayrı bir kelime olarak kabul gördüklerinden her zaman ayrı yazılır ve hiçbir zaman “te, ta” şeklinde kullanılmaz.

• Ahmet te bize katıldı. (Yanlış)
  Ahmet de bize katıldı. (Doğru)
• Bakmış ta bulamamış. (Yanlış)
  Bakmış da bulamamış. (Doğru)

Ünsüz Benzeşmesine Uğrayan Ekler

Yukarıda “Ünsüz benzeşmesi nedir?” sorusunun cevabıyla birlikte konunun daha iyi anlaşılması için “Ünsüz benzeşmesi örnekleri”ni detaylı bir şekilde verdik. Bu bölümde de Türkçemizde sertleşmeye uğrayan eklerin değişimlerini tablo halinde listelenmiştir:

Ekler ve Çeşitleri	Benzeşme Kuralı Sonrasında
Görülen Geçmiş Zaman (-dI, -dU)	-tı, -ti, -tu, -tu ⇒ baktı
Eşitlik Eki (-cA)	-ça, -çe ⇒ büyükçe
Ayrılma Hal Eki (-den, -dan)	-tan, -ten ⇒ sınıftan
Bulunma Hal Eki (-de, -da)	-ta, -te ⇒ sokakta
Sıfat Fiil Eki (-dIk, -dUk)	-tık, -tik, -tuk, -tük ⇒
Ek Fiil (-dIr, -dUr)	-tır, -tir, -tur, -tür ⇒ uzaktır
F.İ.Y.E (-gI, -gU)	-kı, -ki, -ku, -kü ⇒ atkı
F.İ.Y.E (-gaç, -geç)	-kaç, -keç ⇒ kıskaç
F.İ.Y.E (-gan, -gen)	-kan, -ken ⇒ çalışkan
İ.İ.Y.E (-cil, -cıl, -cul, -cül)	-çil, -çıl, -çul, -çül ⇒ etçil
İ.İ.Y.E (-daş)	-taş ⇒ sesteş
İ.İ.Y.E (-ca, -ce)	-ça, -çe ⇒ Türkçe
İ.İ.Y.E (-cI, -cU)	-çı, -çi, -çu, -çü ⇒ tüpçü

⇒ Youtube I Ses Olayları ⇐