Ses olayları içinde sıklıkla aranan ve en temel kurallardan olan bu dil bilgisi kuralıyla ilgili sizlerden gelen “Ünsüz Benzeşmesi Nedir? Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri Nelerdir?” gibi soruların cevaplarını tüm ayrıntılarıyla ve kurallarıyla bu yazımızda bulabilirsiniz.
Ünsüz Benzeşmesi Nedir?
Türkçemizde bir kelimenin sonu eğer “FıSTıKÇı ŞaHaP” ünsüzleri olarak bildiğimiz sert ünsüzlerden biriyle biterse ve kendisinden sonra yumuşak ünsüzler olan “c, d, g” yumuşak harfleriyle başlayan bir ek gelirse bu ekin başında yer alan “c, d, g” yumuşayarak “ç, t, k“ye dönüşür. Dilimizde bu kurala “Ünsüz benzeşmesi” ya da bazı “Ünsüz sertleşmesi” denir. Ünsüz benzeşmesi sessiz harflerin yumuşaklık-sertlik özelliklerine dayalı uyumdan doğmuştur.
Ünsüz benzeşmesi kuralında dikkat etmeniz gerekenler:
⇒ “f, s, t, k, ç, ş, h, p” ile biten sözcüklerden sonra “c, d, g” yumuşak ünsüzleri gelemez.
⇒ Sert ünsüzle biten kelimelere “c, d, g” yumuşak ünsüzleri gelirse dönüşüm şu şekilde gerçekleşir:
c ünsüzü → ç ünsüzüne
d ünsüzü → t ünsüzüne
g ünsüzü → k ünsüzüne sertleşerek dönüşür.
Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri
Simit + ci ⇒ Simitçi (Simit kelimesinin sonu “t” sert ünsüzüyle bitmektedir. Bu kelimeye getirilen “ci” ekinin başında yer alan “c” yumuşak bir ünsüzdür. Bu durumda yumuşak ünsüz “c” kurala göre sertleşerek “ç” sert ünsüzüne dönüşür.)
Yap + dı ⇒ Yaptı (Yapdı değil)
Seç + gin ⇒ Seçkin (Seçgin değil)
Türk + ce ⇒ Türkçe
Ağaç + da ⇒ Ağaçta
Küs + gün ⇒ Küskün
Unut + gan ⇒ Unutkan
Kıs + gaç ⇒ Kıskaç
Gelmiş + di ⇒ Gelmişti
At + gı ⇒ Atkı
Saf + ca ⇒ Safça
Yurt + daş ⇒ Yurttaş
Sanat + cı ⇒ Sanatçı
Git + di ⇒ Gitti
Dolap + da ⇒ Dolapta
Sabah + dan ⇒ Sabahtan
Telif + den ⇒ Teliften
Sokak + da ⇒ Sokakta
Paket + den ⇒ Paketten
Anlat + dı ⇒ Anlattı
Yavaş + ca ⇒ Yavaşça
Çocuk + ca ⇒ Çocukça
Alçak + ca ⇒ Alçakça
Millet + den ⇒ Milletten
Et + cil ⇒ Etçil
Sormak + da ⇒ Sormakta
İPUCU ⇒ Özel isimlere, rakamlara, tarihlere, saatlere ve kısaltmalara gelen ekler de benzeşme kuralına dahildir.
- Babam bu şirketi 1975’te kurdu.
- Saat 10.13’te doktorlar kötü haberi verdi.
- Ders kitabım Mehmet’te kaldı.
- Tatlıları Gaziantep’ten getirdim.
- Havaalanına gitmek için HAVAŞ’tan yer ayırttım.
- Bu akşam YÖK’ten çok önemli bir açıklama gelecek.
UYARI! Bazı kelimeler bu kurala uymaz. Ünsüz benzeşmesine uymayan kelimeler şunlardır:
- Üçgen, dikdörtgen, beşgen, çokgen, dörtgen…
UYARI! Birleşik kelimeler bu kurala uyulmaz.
- Akciğer
- Gökdelen
- Ördekgagası
- Balıkgözü
UYARI! Bağlaç olan “de, da” başlı başına ayrı bir kelime olarak kabul gördüklerinden her zaman ayrı yazılır ve hiçbir zaman “te, ta” şeklinde kullanılmaz.
- Ahmet te bize katıldı. (Yanlış)
Ahmet de bize katıldı. (Doğru) - Bakmış ta bulamamış. (Yanlış)
Bakmış da bulamamış. (Doğru)
Ünsüz Benzeşmesine Uğrayan Ekler
Yukarıda “Ünsüz benzeşmesi nedir?” sorusunun cevabıyla birlikte konunun daha iyi anlaşılması için “Ünsüz benzeşmesi örnekleri”ni detaylı bir şekilde verdik. Bu bölümde de Türkçemizde sertleşmeye uğrayan eklerin değişimlerini tablo halinde listelenmiştir:
| Ekler ve Çeşitleri | Benzeşme Kuralı Sonrasında |
| Görülen Geçmiş Zaman (-dI, -dU) | -tı, -ti, -tu, -tu ⇒ baktı |
| Eşitlik Eki (-cA) | -ça, -çe ⇒ büyükçe |
| Ayrılma Hal Eki (-den, -dan) | -tan, -ten ⇒ sınıftan |
| Bulunma Hal Eki (-de, -da) | -ta, -te ⇒ sokakta |
| Sıfat Fiil Eki (-dIk, -dUk) | -tık, -tik, -tuk, -tük ⇒ |
| Ek Fiil (-dIr, -dUr) | -tır, -tir, -tur, -tür ⇒ uzaktır |
| F.İ.Y.E (-gI, -gU) | -kı, -ki, -ku, -kü ⇒ atkı |
| F.İ.Y.E (-gaç, -geç) | -kaç, -keç ⇒ kıskaç |
| F.İ.Y.E (-gan, -gen) | -kan, -ken ⇒ çalışkan |
| İ.İ.Y.E (-cil, -cıl, -cul, -cül) | -çil, -çıl, -çul, -çül ⇒ etçil |
| İ.İ.Y.E (-daş) | -taş ⇒ sesteş |
| İ.İ.Y.E (-ca, -ce) | -ça, -çe ⇒ Türkçe |
| İ.İ.Y.E (-cI, -cU) | -çı, -çi, -çu, -çü ⇒ tüpçü |
⇒ Youtube I Ses Olayları ⇐