Ünsüz Yumuşaması

Türkçede günlük hayatta karşımıza en yoğun olarak çıkan ve farkında olmadan sık sık gerçekleştirdiğimiz ses olayları içinde “Ünsüz Yumuşaması” gelmektedir. İki ünlü arasında yer alan sert ünsüzlerin değişime uğramasına ünsüz yumuşaması  ya ünsüz değişmesi denir. Ancak her sert ünsüzün (ki Türkçedeki sert ünsüzler şu meşhur FıSTıKÇı ŞaHaP ünsüzleridir.) iki ünlü arasında kalmasıyla her zaman yumuşama gerçekleşmez.

Ünsüz Yumuşaması Nedir?

Yumuşamaya uğrayabilecek sert ünsüzler “p, ç, t, k” harflerinden oluşmaktadır. Eğer bir sözcüğün sonunda “p, ç, t, k” sert ünsüzleri varsa ve bu sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde bu ünsüzler yumuşayarak “b, c, d, g-ğ” harflerine dönüşür. Bu kurala ise ünsüz yumuşaması denir.

Ünsüz yumuşamasında değişim şu şekilde olur:

P ünsüzü → B‘ye
Ç ünsüzü → C‘ye
T ünsüzü → D‘ye
K ünsüzü → G ya da Ğ‘ye dönüşmektedir.

Örnek olarak “Kitap” sözcüğünü ele alalım. Bu sözcüğe 3. teklik şahıs iyelik eki olan “I” getirildiğinde kitap sözcüğünün sonundaki sert ünsüz “P” yumuşayarak “B” sesine dönüşecektir.

Kitap – ı ⇒ Kitabı

Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi “p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten sözcükler ünlüyle başlayan bir ek aldığında bu ünsüzler değişime uğramaktadır.

Ünsüz Yumuşaması Örnek

Konunun daha iyi anlaşılması ve kafanızdaki soruların kaybolması için konumuza bol örnekler vererek devam edeceğiz. Bu nedenle verilen örnekleri detaylı bir şekilde incelemenizi tavsiye ediyoruz.

Ağaç – a ⇒ Ağaca
Bıçak – ı ⇒ Bıçağı
Dolap – a ⇒ Dolaba
Kaçak – ı ⇒ Kaçağı
Fert – i ⇒ Ferdi
Cevap – ı ⇒ Cevabı
Yurt – u ⇒ Yurdu
Amaç – a ⇒ Amaca

• Utku’nun kulağı dün geceden beri ağrıyordu. (Kulak– ı ⇒ Kulağı)
• Tüm bildiklerinizi kağıda yazınız. (Kağıt– a ⇒ Kağıda)
• İnadı bırakın da küskünlüğe son verin. (İnat– ı ⇒ İnadı, Küskünlük– ı ⇒ Küskünlüğü)

Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık

→ Uyarı 1: Tek heceli sözcüklerin genelinde ünsüz yumuşaması olmaz.

• Saç-ı, çöp-ü, üç-ü, üst-e, tüp-ü…

→ Uyarı 2: Türkçemize yabancı dillerden geçmiş bazı sözcüklerde yumuşama olmaz.

• Sanat-ı, Hukuk-u, Millet-i, Paket-e

→ Uyarı 2: Özel isimlerde yazılışta değil okunuşta yumuşama olur.

• Mehmet’i ⇒ (Okunuşta → Mehmedi)
• Pendik’e ⇒ (Okunuşta → Pendiğe)
• Zonduldak’a ⇒ (Okunuşta → Zonguldağa)