Yapı Bakımından Sözcükler – Yapısına Göre Sözcükler

Sözcükte Yapı konusunun bir alt başlığı olan “Yapılarına Göre Sözcükler” konusu dilin temel konularından birisidir. Hem Türkçe dersleri için hem üniversiteye hazırlık sınavında TYT Türkçe için önemli bir konu olduğundan mutlaka keşfetmeniz gereken bir başlık olarak değerlendirilmektedir.

Dil, gün geçtikçe gelişen toplumun ihtiyaçlarını karşılamak için kendini sürekli değiştiren canlı bir varlıktır. Gelişen ve değişen toplumun ihtiyaçlarını karşılamak içinde dil de sürekli bir değişim içine girer. Dil, ihtiyaçlara cevap vermek adına yapım yoluna giderek yeni sözcükler oluşturur. Bu nedenle sözcükleri kök halinde olanlar, yapım ekini alanlar, başka sözcüklerle birleşenler olmak üzere “Yapısına Göre Sözcükler” başlığı ile kategorize edebiliriz.

Yapısına göre sözcükler konusunu şu başlıklarla sınıflandırabiliriz:

1) Basit Sözcükler

Herhangi bir yapım eki almamış, daha basit bir şekilde köklerine ayrılamayan ve her zaman kök halde bulunan kelimelere “Basit sözcükler” denir. Türemiş ya da birleşik kelimeler grubuna dahil edemeyeceğimiz her kelime basit sözcük olarak değerlendirilebilir.

Örnekler

İsim soylu basit sözcükler: deniz, masa, saz, duvar, göz, taş, bahçe…

Fiil soylu basit sözcükler: gör-, al-, bak-, sal-, var-, git-, gel-…

Evine dün akşam hırsız girmişti.

(Yukarıda yer cümledeki kelimelerin tamamı basit yapıdadır.)

2) Türemiş Sözcükler

Kök durumdaki ad ya da fiile yapım ekleri getirilmesiyle yeni kelimelerin oluşturulmasına “Türemiş Sözcük” denir. Türkçede bu yol ile yeni sözcükler türetilmiş olur.

Örneğin, “Göz” kökünden yeni sözcükler türetecek olursak;

Göz → Kök (Basit)
Gözlük → Gözün daha iyi görmesini sağlayan araç. (Türemiş)
Gözlükçü → Gözlüklerin satıldığı mekan. (Türemiş)

Örnekler

İsim soylu türemiş sözcükler: anaç, köken, birer, kitaplık, kapıcı, yolcu…

Fiil soylu türemiş sözcükler: batır-, gözet-, açıl-, öldür-, kopar-, yetiştir-…

Türkçe sevgisini aşılamak önemlidir.

(Yukarıdaki cümledeki tüm sözcükler türemiştir: Türk-çe, sev-gi, aşı-lamak, önem-li) 

3) Birleşik Sözcükler

Türkçede yeni bir sözcük oluşturmanın yollarından biri de sözcükleri birleştirmektir. Birden fazla kelimenin (en az iki kelime) bir araya gelmesiyle oluşan kalıplaşmış yeni kelimelere “Birleşik Sözcükler” denir. Kalıplaşmış bir şekilde dilimize yerleşen birleşik kelimelerin arasında herhangi bir ek ya da sözcüğün girmesi mümkün değildir.

Örneğin; “Sivrisinek” sözcüğü, “sivri + sinek” sözcüklerinin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş bir birleşik sözcüktür.

Türkçede birleşik sözcükler genellikle “Birleşik isim, birleşik sıfat ve birleşik fiiller” şeklinde oluşturulmaktadır.

Örnekler

Birleşik İsimler: hanımeli, gökkuşağı, ipucu, binbaşı, Kadıköy, ayakkabı, şekerpare…

Birleşik Sıfatlar: başıboş, soğukkanlı, mirasyedi, birtakım, aksakal, babayiğit…

Birleşik Fiiller: reddetmek, bakabilmek, alıvermek, namaz kılmak, düşeyazmak, affetmek…

a) Birleşik İsimler

Birleşik isimlerin oluşma şekilleri:

⇒ İki isim soylu sözcüğün bir araya gelmesi: yeryüzü (yer ve yüz isimdir), kartopu (kar ve top isimdir)

⇒ Sıfat ve isim soylu sözcüklerin bir araya gelmesi: büyükbaba (büyük sıfat, baba ise isimdir), sonbahar (son sıfat, bahar isimdir)

⇒ İsim ve fiillerin bir araya gelmesi: mirasyedi (miras isim, yemek ise fiildir), bilgisayar (bilgi isim, saymak ise fiildir)

⇒ İki fiil soylu sözcüğün bir araya gelmesi: biçerdöver (biçmek ve dövmek fiildir), kapkaç (kapmak ve kaçmak fiildir)

⇒ İsim ve fiilimsilerin bir araya gelmesi: karıncayiyen (karınca isim, yiyen sıfat)

⇒ Yansıma sözcüklerin bir araya gelmesi: gırgır, patpat

Yapısına Göre Sözcükler PDF + Video (Deniz Hoca)

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “TYT Türkçe Notları PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

Aşağıdaki bağlantılardan Deniz Hoca tarafından hazırlanmış olan “Yapılarına Göre Sözcükler PDF” dosyası ile slaytını indirebilir, öğrencileriniz ve arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK YAZILAR
⇒ PDF / Slayt
⇒ Sözcükte Yapı
⇒ TYT Türkçe Konuları
⇒ TYT Türkçe Notları PDF
⇒ AYT Edebiyat Notları PDF