Yüklem Nedir? Yüklem Nasıl Bulunur? Yüklem Örnekleri

Bir cümlenin en önemli ögesi nedir diye soracak olursanız alacağınız cevap “Yüklem” olacaktır. Çünkü bir söz dizimini cümle yapan şey bildirmiş olduğu yargıdır ve bu yargıyı sağlayan da yüklemdir. Örneğin “Çocuk denize taş attı.” cümlesini ele alalım. Burada yargıyı bildiren”attı” sözcüğüdür. Eğer bu eylem gerçekleşmemiş olsaydı bu cümlenin kurulmasına gerek kalmayacaktı. Bu nedenle yüklemi olmayan bir cümleden bahsetmek mümkün değildir. Dolayısıyla cümlenin ögeleri konusu kapsamında bu konuya ayrıca bir önem vermek gerekir.

Yüklem Nedir?

Cümlelerde özne tarafından yapılmış olan bir fiili, işi, oluşu, olayı, durumu ve yargıyı bildiren kelimelere ya da kelime gruplarına yüklem denir. Yüklemler ya (çoğunlukla) fiillerden ya da isim soylu sözcüklerden oluşmaktadır. Bu özelliği göz önünde bulundurarak bu ögemizi iki farklı şekilde incelememiz daha doğru olacaktır. Yüklem çeşitleri ise şu şekildedir:

1) Yüklemlerin büyük bir çoğunluğu iş, oluş, kılış eylemleri bildiren bir çekimli fiilden oluşmaktadır. Çekimli fiil diyoruz çünkü bu fiiller kişi ve zaman eklerini alırlar.

Örnek

• Dayım yatana kadar kitap okurdu. (Cümlede yapılan eylemi bildiren sözcük “Okumak” olduğundan bu fiil yüklemdir.)
• İstediği karar çıkmayınca olay çıktı. (Cümle yapılan işi bildiren sözcük “Çıktı”dır.)

2) Yüklemler bazen isim soylu sözcüklerden (isim, sıfat, zamir, zarf…) oluşabilmektedir. Normal şartlarda isimler böyle bir görevi üstlenmesi söz konusu olamaz. İsim ve isim soylu sözcükler ancak bir “Ek fiil” yardımıyla yüklem olurlar. Yükleminin fiil ya da isim soylu sözcüklerden oluşmasına göre cümleler sınıflandırılır. “Yüklemine göre cümleler” konusuna göz atarak bu konuda daha fazla bilgiye ulaşabilirsiniz.

Örnek

• Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. (Atatürk’ün bu meşhur sözünde yüklem görevinde kullanılan sözcük bir isim olan “İlim”dir. Ancak “İlim”in bu görevi üstlenebilmesi ek fiilin geniş zaman kipi olan “-dir” ekiyle mümkün olmuştur. Sonuç olarak isim soylu sözcüklerin yüklem olabilmesi ek fiile bağlıdır.)
• Bu yaz elimden düşürmediğim şey kitaptı.

Yüklem Örnekleri

Aşağıda yer alan örnek cümlelerde yargı bildiren ögeler hem fiillerden hem de çeşitli isim soylu sözcüklerden oluşmuştur. Bu nedenle örnekleri tek tek incelemeniz size katkı sağlayacaktır.

• Ev soğuyunca kömür sobasını yaktı. (Yakmak=fiil)
• Ankara’daki şubeye dilekçe verdik. (Vermek=fiil)
• Güzel günler bizi bekliyordu. (Beklemek=fiil)
• Fenerbahçe ile Galatasaray golsüz berabere kaldı. (Kalmak=fiil)
• Kulübün bu kötü teklifini kabul etti. (Kabul etmek=birleşik fiil)
• Yoğunluktan dolayı ancak dönebildim. (Dönebilmek=birleşik fiil)
• Maçtan sonra yorgun gibiydi. (Gibi=edat)
• Bana ters ters bakan oydu. (O=kişi zamiri)
• Okulda kaybettiğim kırmızı atkıydı. (Kırmızı atkı=sıfat tamlaması)
• En pahalısı uçak kanadıymış. (Uçak kanadı=isim tamlaması)
• Bu notlardan sonra göze girdi. (Göze girmek=deyim)

Yüklemin Özellikleri ve İpuçları

⇒ Yüklemler genellikle cümlelerin sonunda bulunur. Ancak devrik cümle olarak adlandırdığımız bazı cümlelerde yüklemler sonda değil cümlenin herhangi bir yerinde bulunabilirler.

• Ne güzel söylemiş büyük şair.
• Ne ağlarsın benim zülf-ü siyahım.
• Çalma elin kapısını, çalarlar kapını.
• Sevgiydi bizi birbirimize bağlayan. 

⇒ Olumsuzluk ya da soru ekleri (“değil, mi” gibi) yüklemlere dahil edilir.

• Aradığın kişi maalesef bu değildi.
• Fenerbahçe transfer yapmış mı?

⇒ Yüklem görevinde kullanılan tamlamalar, deyimler, birleşik fiiller, ikilemeler bir bütün olarak yüklem olabilirler. Bu tarzdaki kelime gruplarını yüklem ve diğer ögeler şeklinde ayırmamız mümkün değildir.

• Sen akıllı bir çocuksun. (Akıllı bir çocuk=sıfat tamlaması)
• Sınavı geçince etekleri zil çaldı. (Etekleri zil çalmak=deyim)
• Otobüs molasında namaz kıldı. (Namaz kıldı=birleşik fiil)
• Korktuğundan tüyleri diken dikendi. (diken diken=ikileme)

Yüklem Nasıl Bulunur?

Bir cümlenin tüm ögelerinin bulunabilmesi yükleme yöneltilen sorularla mümkün olduğundan bir cümlenin ögeleri incelenirken öncelikle yüklemi bulmalıyız. Yüklemi bulabilmek ise oldukça kolaydır. Cümlenin ögelerini bulmaya başladığınızda öncelikle “Bu cümlede yargıyı bildiren sözcük hangisidir?” şeklinde bir yaklaşımla yüklemi bulmanız mümkün olacaktır.

Konuyla ilgili videolu ders anlatımı için “Youtube” kanalımızı ziyaret edebilirsiniz…

⇒ Cümlenin Ögeleri ⇐